Kwartsstof: onderschat risico in de bouw

Artikel delen

Bijna iedereen in de bouw heeft te maken met stof. Bij bouwwerkzaamheden komt nu eenmaal stof vrij. Het inademen van stof is nooit prettig, maar het inademen van kwartstof is ronduit slecht voor je gezondheid. Vooral kleinere MKB-bedrijven negeren de gevaren van kwartsstof nog teveel, blijkt uit onderzoek van de Arbeidsinspectie. ‘Zorg altijd voor stofafzuiging met HEPA filter en ga al dat stof vooral niet vegen!’, waarschuwt Ritch van Corbach, eigenaar All In Techniek.

Recentelijk hebben 45.000 werknemers in de bouw een periodieke keuring ondergaan, waarvan er 7.100 in de afbouw en onderhoud werkzaam zijn. Hiervan geeft maar liefst 58 procent aan last te hebben van (kwarts) stof op de werkplek. Onderzoek geeft aan dat één of de vier een afwijkende longfunctie heeft. Dat blijkt uit onderzoek van Arbouw.
Er zijn beroepen waarbij je dagelijks kan worden blootgesteld aan kwarts, zoals asfaltfrezers, blokkenstellers ruwbouw, koppensnellers, slopers, terrazzowerkers, vloerenleggers en wand- en plafondmonteurs. Van Corbach: ‘In de bouw worden veel materialen mechanisch bewerkt. Denk aan boren, frezen, hakken, schuren, slijpen, stralen, boucharderen en zagen. Die bewerkingen vergroten de risico’s op blootstelling aan fijn stof. Vooral in slecht geventileerde binnenruimtes kan de concentratie stof hoog oplopen. Recent onderzoek door de Arbeidsinspectie naar risico-inventarisatieplannen van aannemers heeft duidelijk gemaakt dat 15% geen maatregelen treft tegen kwartsstof. Bij kleine bedrijven in het MKB ligt het percentage nog hoger, omdat deze groep moeilijk te benaderen is. In de praktijk ziet de Arbeidsinspectie dat deze ondernemingen nog weinig gebruik maken van gereedschappen die fijn stof direct afzuigen.’

Wat zijn de risico’s?
Beton, cellenbeton, metselbaksteen, kalkzandsteen en diverse soorten natuursteen (kwartsiet, verschillende soorten graniet, leisteen) bevatten een hoog gehalte kwarts. Vrijkomend grof kwartsstof is niet schadelijk. Bij onverhoopte inademing komt het op de wanden van de luchtwegen. Het wordt daarna echter naar de keel verplaatst en dan uitgespuugd of ingeslikt. Maar fijn kwartsstof blijft vaak jarenlang in de longen aanwezig. Het wordt respirabel stof genoemd; de fractie van het zwevende stof die doordringt tot in de terminale bronchiën en in de longblaasjes.
Diep in de longen kunnen de stofdeeltjes bindweefselvorming veroorzaken. Dit wordt ook wel longfibrose of stoflong genoemd. Het longweefsel wordt dan minder elastisch waardoor bij inspanning kortademigheid en benauwdheid kan ontstaan. Hoesten en pijn op de borst zijn veelgehoorde klachten. Mensen met stoflongen hebben tevens een verhoogde kans op tuberculose. Bovendien bestaat het vermoeden dat roken het ontstaan van ziekteverschijnselen versnelt.
Het verraderlijke is dat men er in eerste instantie niet eens zoveel van merkt. Pas na tien tot twintig jaar krijgt men er echt last van. En dan is het al te laat. Want als je longen eenmaal zijn aangetast, is de schade onherstelbaar. Kwarts is inmiddels ook toegevoegd aan de lijst van kankerverwekkende stoffen.

Wettelijke verplichtingen
Voor de risico-inventarisatie en -evaluatie moet de werkgever de blootstelling aan kwartsstof beoordelen. In het Arbobesluit staat in artikel 4.16 dat de wettelijke grenswaarde van kwarts voor een 8-urige werkdag 0,075 mg/m3 bedraagt. Dat betekent dat een laagje van 0,5 centimeter in een plastic bekertje in de lucht mag zweven in een ruimte die 4 meter hoog is en zo groot is als een voetbalveld. U riskeert een boete van € 2250,- als u de grenswaarde overschrijdt.
Daarnaast staat kwarts genoemd op de lijst met kankerverwekkende stoffen. Dit betekent dat de regels die gelden voor kankerverwekkende stoffen ook gelden bij werkzaamheden waarbij kwarts kan vrijkomen. Er zijn ook enkele arbocatalogi waarin kwarts een onderwerp van aandacht is. De daarin voorgeschreven regels voor het werken met kwartshoudend materiaal zijn voor de desbetreffende sectoren verplicht.

Maatregelen
Om een goed beeld te krijgen van de blootstelling moet men metingen uitvoeren of schattingen doen. Raadpleeg hiervoor een gespecialiseerd arbo-adviesbureau of een arbodienst. Bij het nemen van maatregelen om blootstelling te verlagen, is het verplicht om de arbeidshygiënische strategie te volgen: eerst bestrijding bij de bron, dan het nemen van organisatorische maatregelen ter voorkoming van bloostelling en tot slot het treffen van technische maatregelen.

Stofzuigen
Het verraderlijke van fijn kwartsstof is volgens Van Corbach dat deze deeltjes zo klein zijn (0,1 tot 0,3 micron) dat ze nauwelijks tot niet zijn te zien en uren in de lucht blijven zweven: ‘Na 3,5 uur is zo’n deeltje een meter gedaald. Voorkom dus dat er fijnstof in de lucht komt. Zorg voor een goede stofafzuiging en ga vooral niet vegen! Laat werknemers de werkzaamheden waarbij stof vrijkomt ook zoveel mogelijk in een aparte ruimte doen, zodat anderen er geen last van hebben. Belangrijk is tevens het dragen van de juiste ademhalingsbescherming voor het werken met kwartsstof: volgelaatsmasker met P3-filter voorzien van aangeblazen lucht.’
Hij vervolgt: ‘Zorg in ieder geval voor een industriële stofzuiger waarmee werknemers koelwater en kwartsbevattend gruis direct kunnen opruimen, zodat het niet kan opdrogen en weer opwaaien. Wij leveren daartoe stofzuigers die afkomstig zijn van de Zweedse fabrikant Dustcontrol, die reeds jarenlang toonaangevend is op dit gebied. Zelfs de asbestverwijderaars maken er gebruik van. Het bijzondere gepatenteerde tegengestelde luchtpuls reinigingsysteem van het hoofdfilter zorgt ervoor dat het filter wordt schoongeblazen, waardoor een langdurige hoge zuigkracht wordt gegarandeerd. Alle stofzuigers zijn voorzien van een HEPA filter, een wettelijke verplichting bij het werken met schadelijke stoffen als kwarts- en fijnstof. De uitgeblazen lucht is voor 99,997% schoon. Het afgescheiden materiaal wordt verzameld in een stevige kunststof zak onder de unit. Door de cycloonwerking vindt de aanzuiging van het stof niet via de zak plaats, waardoor er geen verminderde zuigkracht is door het dichtslaan van de stofzak. De filters kunnen ook stofvrij worden gewisseld. De zakken die wij gebruiken zijn veel goedkoper dan de traditionele stofzakken en ze kunnen zo bij het bouwafval. Daarnaast is er een uitgebreid pakket aan accessoires leverbaar met onder andere slangen, koppelingen en afzuigkappen voor bronafzuiging op gereedschappen, waardoor de gebruiker niet wordt blootgesteld aan hoge concentraties schadelijke stoffen.’

Voor meer informatie: kijk op www.allintechniek.nl

Maatregelen tegen kwartsstof

Maatregelen ter voorkoming van gezondheidsproblemen door kwartsstof:
 

  • Gebruik bij het schuren of slijpen materiaal met een goede afzuiging en/of watertoevoer. Daarbij komt minder stof vrij. Zorg er wel voor dat de afzuiging goed aansluit op het werkvlak.
  • Zet ramen en deuren open als je binnen moet werken.
  • Gebruik apparatuur met afzuiging en/of watertoevoer.
  • Laat materialen zoveel mogelijk op maat afleveren. Dan hoef je zo min mogelijk te zagen.
  • Kies voor een werkmethode waarbij weinig stof vrijkomt. Bijvoorbeeld knippen in plaats van zagen.
  • Hou je werkplek goed schoon. Ruim gelijk koelwater en gruis op zodat dit niet kan opdrogen en verwaaien. Gebruik hiervoor geen bezem of perslucht maar een industriële stofzuiger.
  • Probeer werkzaamheden waarbij kwartsstof vrijkomt in een aparte ruimte te doen. Dan hebben je collega’s geen last van het vrijkomende stof.
  • Draag bij stoffige werkzaamheden een volgelaatsmasker met P3 filter die is voorzien van aangeblazen lucht. Een gewoon snuitje biedt onvoldoende bescherming.

Informatie: kijk op www.kwartsstofvrij.nl