Stofvrij werken niet meer vrijblijvend

Wie denkt dat stofvrij werken nog steeds vrijblijvend is, loopt het risico door de Inspectie SZW (de vroegere Arbeidsinspectie) stevig op de vingers te worden getikt. In het traject van handhaving door de Inspectie SZW wordt namelijk gecontroleerd op ‘zichtbaar stof’ dat vrijkomt naar de ademzone van de werknemer bij de verschillende bewerkingen (zoals boren, hakken, slijpen en zagen). Komt er stof vrij naar de ademzone van de werknemer, dan wijst dit op het niet gebruiken van de juiste beheersmaatregelen of op het niet goed functioneren van deze beheersmaatregelen. In beide situaties is actie geboden. Eventueel worden boetes en/of stillegging van werkzaamheden opgelegd.

Fijnstof is schadelijk voor de gezondheid en dan vooral kankerverwekkende stoffen zoals respirabel kwarts, hardhout, chroom en nikkel. Werknemers die hiermee in aanraking komen, moeten voorzichtig zijn en op een verantwoorde, veilige en vooral gezonde manier werken. Daarom is het volgens TNO noodzakelijk dat werknemers zich minder blootstellen aan fijnstof ofwel ‘stofvrij’ werken en dat er meer systemen ontwikkeld worden die zorgen voor minder fijnstof op de werkvloer.
Samen met Bosch, DeWalt, Dustco, Festool, Hilti, Makita, Metabo, Numatic, Starmix en anderen ontwikkelt TNO goede beheerssystemen voor fijnstof, zoals stofafzuigsystemen, waarmee de blootstelling aan deze stoffen tot wel 100 keer afneemt. TNO beoordeelt (valideert) de ontwikkelde ‘stofvrije’ gereedschappen of systemen met een TNO prestatietoets (zie kadertekst ‘Classificatie stofzuigers’).
Elk gereedschap of systeem heeft een eigen prestatietoets. De toets vermeldt onder andere de feitelijke blootstellingen van de gebruikers aan schadelijke stoffen. Werknemers die stofvrij werken met deze gereedschappen of systemen, worden, ook volgens de Inspectie SZW, blootgesteld aan minder fijnstof dan de huidige wettelijke grenswaarden (GSW TGG-8u).

Verplichting werkgevers
Werkgevers hebben ook de verplichting aan te tonen dat de werkzaamheden ‘gezond’ worden uitgevoerd. Dit kan door het uitvoeren van blootstellingsmetingen op de werkplek. Dit is in de praktijk nauwelijks uitvoerbaar en erg duur. Echter de Inspectie SZW erkent en accepteert gevalideerde gereedschapssystemen (combinatie van gereedschap, afzuigmodule en stofzuiger of andere beheersmaatregel).
De TNO Prestatietoets is hiervan een voorbeeld, maar ook ander onafhankelijk onderzoek door gerenommeerde instituten wordt geaccepteerd. De Inspectie SZW doet geen uitspraken over de verschillende deelsystemen (stofzuigers, stoffilters en dergelijke) afzonderlijk. Slechts de totale blootstelling aan een schadelijke stof, gemeten in de ademzone van een werknemer, is bepalend.

Stand der Techniek
De Stand der Techniek kan worden omschreven met ‘Hoogste niveau van technische ontwikkeling’. Met betrekking tot stofvrije gereedschappen betekent dit een systeem waarmee de grenswaarden van schadelijke stoffen (respirabel kwarts, houtstof van hardhout, en anderen) NIET worden overschreden. De Stand der Techniek van stofvrije gereedschappen wordt in belangrijke mate bepaald door een combinatie van de volgende aspecten:
•    Mate van compartimentering.
•    Effectieve capaciteit van de stofzuiger.
•    Kwaliteit filtersysteem (stoffilters en reiniging stoffilters).
•    Effectiviteit andere beheersmaatregel (toevoer water, nevel).

De meest effectieve manier om de verspreiding van stof naar de ademzone van de werknemer te voorkomen is het (volledig) compartimenteren van een bron (boren, schuren, slijpen en dergelijke). Hoe beter de compartimentering, hoe minder eisen er gesteld behoeven te worden aan de stofzuiger of andere beheersmaatregel. Toepassing van een afzuigsysteem geeft de grootste vermindering van de verspreiding van stof vergeleken met andere beheersmaatregelen (water, nevel, …). Naarmate de bron meer ‘open’ is, betekent dit het gebruik van stofzuigers met een grote afzuigcapaciteit. De kwaliteit van de filters (H, M en L) is mede bepalend voor de secundaire verspreiding van stof in een werkruimte. Ook het filterreinigingssysteem (automatisch, handmatig, trilling, lucht) is een belangrijke parameter. Al deze aspecten in hun samenhang bepalen uiteindelijk de feitelijke blootstelling van de werknemer op de werkplek en Stand der Techniek van het gereedschapssysteem.

Voor veel gereedschappen geldt per juni 2013 reeds Stand der Techniek:

Bewerking van kalkzandsteen, beton, steen:
•    Combihamers;
•    Diamantboormachines;
•    Hak- en sloophamers;
•    Pneumatische hakhamers;
•    Haakse slijpers.

Bewerking van hout:
•    Schuurmachines;
•    Invalcirkelzagen;
•    Handschaafmachines;
•    Decoupeerzagen.

Bouwsector gaat werken met stofvrij gereedschap

Zeven aannemersbedrijven hebben de handen ineengeslagen om vanaf 1 januari 2014 het stofvrij werken in de bouw te stimuleren. De bedrijven willen vooral het kwartsstof terugdringen. Dat komt vrij bij de bewerking van steenachtige bouwmaterialen.

Fijnstof is schadelijk voor de gezondheid en dat geldt met name voor kankerverwekkende stoffen zoals kwarts, hardhout, chroom en nikkel. Dagelijkse blootstelling kan leiden tot longziektes en kanker. Werknemers die (veelvuldig) met stof in aanraking komen, moeten zich bewust zijn van de risico’s en op een verantwoorde, veilige en gezonde manier werken.
De bouwondernemingen Heijmans, BAM Woningbouw, Volker Wessels, Hegeman, Ter Steege groep, Van der Leij Bouwbedrijven en BAM Materieel gaan om die reden vanaf 1 januari aanstaande op al hun bouwplaatsen werken met stofvrije (hand)gereedschappen.

Gevalideerd gereedschap
Het gereedschap moet getoetst zijn op kwaliteit, gevalideerd en voldoen aan de geldende wetgeving. De aannemers gaan ook hun opdrachtgevers en onderaannemers aanspreken als het gaat om de aanpak van kwartsstof. De onderaannemers zijn vaak zzp’ers. De grote bouwbedrijven vinden dat zij een voorbeeldfunctie hebben in de keten.
Om de stofvrije werkplek te realiseren hebben de bouwbedrijven de intentieverklaring ‘Gebruik stofvrije (hand)gereedschappen’ ondertekend. De Inspectie SZW en TNO hebben de verklaring eveneens ondertekend. De intentieverklaring heeft geen juridische status. De betrokken partijen zien het vooral als een manier om verantwoordelijkheid te nemen en invulling te geven aan de Arbo-wet en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Zorg voor gezonde arbeidsomstandigheden van werknemers en het minimaliseren van overlast naar bewoners en collega’s staat hierbij volgens de ondertekenaars centraal.
 

Classificatie stofzuigers

De TNO Prestatietoets is gebaseerd op het testen van complete systemen (gereedschap, afzuigmodule, slang en stofzuiger). Voor zowel de gereedschappen als de industriële stofzuigers wordt het principe ‘gelijkwaardigheid’ toegepast. Dit betekent dat voor vergelijkbare systemen (gereedschappen of stofzuigers) er geen (extra) TNO Prestatietoets nodig is. Deze beoordeling is aan TNO.

Om de prestaties van verschillende stofzuigers onderling te kunnen vergelijken heeft TNO een standaardtest ontwikkeld. Deze test betreft een industriële stofzuiger in combinatie met een haakse slijper 125 mm met TNO afzuigkap. Gedurende een periode van 30 minuten wordt continu gewerkt in kalkzandsteen. In deze periode wordt circa 30 strekkende meter sleuf geproduceerd. De hoeveelheid kwartshoudend materiaal verzameld in de industriële stofzuiger bedraagt circa 3,5 kg. De test resulteert in een label.
Het label geeft aan hoeveel uur (1-8 uur) per 8-urige werkdag kan worden gewerkt zonder dat de blootstelling aan een schadelijke stof (respirabel kwarts, hardhout en dergelijke), gemeten in de ademzone van de werknemer, wordt overschreden. De blootstelling wordt getoetst aan de wettelijke grenswaarden (GSW TGG-8u) zoals vermeld op de website van de Sociaal Economische Raad (SER)

Voorbeeld van de best geteste stofzuiger: de Pullman-Ermator S26. Ook de S13 haalt 8 uur.

Vergelijking stofzuigers
Om toch de vergelijking tussen enkel de stofzuigers onderling te kunnen maken, is er speciaal voor stofzuigers een tweede label (zie voorbeeld) ontwikkeld. Dit label geeft aan binnen welke klasse een stofzuiger valt. Voor een indeling in één van de genoemde klassen geldt dat een stofzuiger aan zowel de eisen met betrekking tot. de minimale capaciteit voor die klasse moet voldoen als aan de eis dat het minimale TNO uurlabel behorende bij die klasse is behaald.

Stofzuigerlabel.

TNO definieert de volgende vier stofzuigerklassen
Type stofzuiger       Operationele capaciteit [m³/uur]*    TNO label
A-klasse    C > 150    5 – 8 uur
B-klasse    C > 100 en C ≤ 150    2 – 4 uur
C-klasse    C ≤ 100    1 uur
D-klasse    Alleen voor stofzuigers voor bewerkingen met hout
* capaciteit gemeten na de test aan het eind van de slang

Vergelijking en uitwisseling stofzuigers
Op basis van de genoemde classificatie kunnen stofzuigers onderling worden vergeleken. Een stofzuiger getest conform het hierboven vermelde protocol TNO haakse slijper/ TNO afzuigkap en resulterend in de TNO Prestatietoets kan uitsluitend worden vervangen door een stofzuiger die in dezelfde of een hogere klasse valt, én minimaal hetzelfde uurlogo behaald heeft. Indeling in de A-klasse met een 8-uurs logo is het hoogst haalbare.

Een overzicht van de door TNO geteste stofzuigers en de daarop behaalde klasse vindt u op www.stofvrijwerken.tno.nl/stofzuigers.