Industrialisatie van de bouw

Tekst: Prof. Dr. Ir. Jos Lichtenberg

De industrialisatie is een proces dat in feite al geruime tijd aan de gang is. Al tientallen jaren zie je na elke crisis dat het werk met minder mensen gedaan moet worden. Dit omdat gedurende de crisis medewerkers uitstromen, die niet allemaal terugkomen zodra de sector aantrekt. Voor een deel wordt dit opgelost door bouwvakkers uit Oost-Europa naar Nederland te halen. Ook wordt door prefabricage bespaard op manuren. Zo is het aantal metselaars en timmerlieden steeds verder afgenomen en toch kregen we de klus steeds weer geklaard. Althans, tot nu toe!

Cubicco, made in the Netherlands. Een uitgekiend proces. Cubicco zet haar producten op dit moment vooral af in de Noord-Amerika.

Autofabriek

Bij industrialisatie moet je niet per se het beeld hebben van een productielijn in de autofabriek. Die vergelijking wordt wel vaak gemaakt, maar het maakt echt wel echt uit of je bijvoorbeeld 300.000 keer per jaar exact hetzelfde motorblok kan maken, of dat er meer variatie en maatwerk aanwezig is. Het laatste is in de bouw het geval. De markt gaat op dit moment ook nog niet accepteren dat we de totale woningbouwproductie gelijkvormig – met enkele variatie – in één fabriek zouden produceren. We willen geen eenheidsworst. De consument wil wat te kiezen hebben. Ook aan aanbodzijde zal de pefab eenheidswordt niet geaccepteerd worden. Iedereen wil immers mee-eten en dat houdt per definitie in dat de koek verdeeld zal worden.

In Japan lukt het wel om woningfabrieken te realiseren. Woningfrabrieken in het Aziatische land produceren 10.000 woningen per jaar, een enkeleing zelfs meer dan 100.000. Dat het in Japan wel lukt komt omdat de Japanner vanwege betaalbaarheid en kwaliteit bereid is om standaardproducten te accepteren. Daarnaast is de markt 1.000.000 woningen per jaar groot. Ter vergelijking: in Nederland ligt de jaarproductie momenteel op ongeveer 60.000 woningen.

Japanse woningbouw uit de fabriek

Weinig vrije kavels

Een ander kenmerk van de Nederlandse markt is dat deze vooral wordt voortgetrokken door corporaties en ontwikkelaars. Als klant moet je kiezen uit het beschikbare aanbod. Er zijn in Nederland jaarlijks een paar duizend vrije kavels beschikbaar voor eigen initiatief. Waar je binnen de grenzen van spelregels zelf mag weten wat je bouwt. Dat aantal is minimaal en voor een grote groep onbereikbaar. Een belangrijke verklaring voor de tiny house hype. Extreem klein, maar betaalbaar en wat de klant wil.

Het broeit

Tussen massa en maatwerk ontstaan nu talloze nieuwe concepten. Op basis van een standaard casco of loft, kan de klant zijn of haar gang gaan of kiezen uit een assortiment. Het broeit in de aanbodwereld. Het sluipend opschuiven naar minder mensen op de bouwplaats is een proces dat op zich wel door zal gaan. Maar afgezien van dat we weer uit een crisis opleven en ook nu een capaciteitstekort moeten opvangen, is nu ook de betaalbaarheid een actuele zorg. Daarom zijn ook gemeentes en corporaties actief op zoek naar fundamenteel nieuwe oplossingen. Er speelt dus meer dan het gewoon weer oppikken van de draad waar we voor de crisis waren gebleven. Er ligt nu een duidelijke vraag om het roer fundamenteel om te gooien, hoe moeilijk dat voor traditionele bouwpartijen ook is.

Aliens

Niets doen is geen optie. Als we afwachten is dat een regelrechte uitnodiging voor aliens. Wellicht buitenlandse toetreders? Wie weet de Japanse industrie als die met overcapaciteit te maken krijgt? Maar misschien ook wel bedrijven als IKEA of zelfs Google die ongetwijfeld woonruimte willen aanbieden in ruil voor een beperkte financiële vergoeding en bijvoorbeeld data met betrekking tot woongedrag. Overigens heeft IKEA al een woningproduct ontwikkeld: BoKlok. Aan nieuwe competitie moeten we nog wennen en onze grenzen moeten we nog trekken, Maar de wereld zal zeker veranderen.

BoKlok, het bouwsysteem van IKEA. In Zweden op de markt, in Nederland (nog) niet.

Slimbouwen

Ik heb het in deze gelijknamige rubriek heel vaak gehad over Slimbouwen dat het voor elk bedrijf mogelijk maakt om een gestructureerde rol te spelen in een industrialisatieproces. In feite zou je slimbouwen kunnen zien als een afsprakenstelsel waardoor het mogelijk wordt een woning onder te verdelen in bijv. casco, gevel, dak, installaties en afbouw. Verschillende onderdelen die op hun beurt weer zijn onder te verdelen in verschillende componenten. Zie dat als een strategie waarin iedereen een rol kan vinden. Kost ook wat moeite en aanpassing, maar is zeker een begaanbare strategie die vanuit de huidige sector gepromoot zou kunnen worden. Zie eerdere artikelen over dit onderwerp (Lichtenberg 2017, 2018). We moeten dan wel een vuist maken en dat kan door aanmelding bij de stichting Slimbouwen.

Stroom

Een industriële stroom kan op gang worden gebracht door de markt als totaal te zien. Niet een wijk of straat met woningen, maar de totale markt waarbij een constante productiestroom randvoorwaarde is voor efficiënte productie. Binnen Slimbouwen hebben we al aangetoond dat je met een constante stroom en een industriële productie concurrerend en met een hoogwaardig volume kunt bouwen. Met tegelijkertijd een veel betere en beter beheersbare kwaliteit. Op basis van repetitie in diverse sectoren, is al lang bewezen dat dit statement klopt. In de bouw vertrouwen we dat nog niet helemaal, maar dat gaat niet lang meer duren.

Beton, Staal, Hout

Als je je afvraagt wie nu kansrijk kan inspringen in het beschreven gat, dan kun je naast aliens en branchevreemde bedrijven, ook denken aan enkele materiaal ketens. Kortweg beton, staal en hout. Beton heeft een aanzienlijke productiecapaciteit als het om elementen gaat, maar na de fabriek stagneert de keten. Een Casco gaat goed, maar dak, installaties gevels en afbouw zitten niet in de keten.

Houtskeletbouwproductie in Nederland

Bij Staal is dat vergelijkbaar. De grondstoffenindustrie en producenten van halffabricaten is sterk, de assembleurs zijn traditioneel en weinig strategisch en staalskeletbouwers in de woningbouw zijn schaars en niet gewend om ook af te bouwen of regisseur van projecten te zijn. Daar stagneert de keten dus ook. Het sterkst is eigenlijk de keten in de houtskeletbouw waar producent, toeleveranciers, maar ook montagebedrijven en totaal bouwers zichzelf hebben georganiseerd. Het is niet voor niets dat de Houtskeletbouw (HSB) groeit en deze groei zal gegeven de capaciteitstekorten zeker doorzetten. Het is niet toevallig dat de genoemde tiny houses veelvuldig op basis van HSB zijn. Complete woningen of zelfbouwpakketten zoals Wiki-house.

De groei geldt voor HSB-totaalconcepten, maar ook voor woningconcepten waarbij zoals bij Slimbouwen onderdelen als daken, binnen-spouwbladen eventueel inclusief afwerking, topgevels, etc. steeds meer in een houtskelet techniek worden toegeleverd. Wat de HSB enorm in de kaart speelt, is daarbij de vraag naar biobased en lichte duurzame bouwwijzen. Hout is bovendien iets dat heel kort bij mensen staat. Kijk maar naar de producten bij IKEA. Ik verwacht zeker als de HSB sector de markt weet af te helpen van enkele achterhaalde vooroordelen, zeer sterk zal gaan groeien.

Robotica en 3D printing

En hoe zit het dan met robotica en 3D printen? Mijn overtuiging is dat Robotica een rol kan spelen in producties zoals de HSB om zware en accurate taken over te nemen. De verplaatsing van timmerwerk naar de industrie gaat over prefab en dat kan nog steeds met veel timmerlieden worden uitgevoerd. Met een groeiend volume zal de automatisering en wellicht het robotgehalte toenemen.

3D printing is veelbelovend, maar nog lang niet uitontwikkeld. Ik zie die technologie overigens niet zozeer in relatie tot massaproductie. Eerder juist in consumentgericht maatwerk. Dat zou op termijn een totale woning kunnen zijn (al is er nog veel te overwinnen), maar ik denk eerder aan kleine series en wellicht wel meer in de renovatie waarbij bestaande woningen veel grotere maatafwijkingen hebben.
De tijd zal het leren!

Jos Lichtenberg is em. Hoogleraar Productontwikkeling. Hij richt zich onder andere via Off Road Innovations en SlimGebouwd (www.offroadinnovations.nl) op het ondersteunen van bedrijven en opdrachtgevers bij innovatie- en Slimbouwenopgaven. Wilt u zich aanmelden bij Slimbouwen, stuurt u dan voor meer informatie een mail naar jos@ioffroadinnovations.nl

Referenties:
Leussink, Daniel (2013) Herstel van huizenmarkt in Japan zet door Financieel Dagblad d.d. 19 september 2013;
Lichtenberg, Jos (2017) Status Slimbouwen Bouwtotaal, 17-09, p.42-43;
Lichtenberg Jos (2018) Blue Paper Slimbouwen Bouwtotaal 18-01/02, p30-31;
Lichtenberg Jos (2018) De Nieuwe rol Bouwtotaal 18-03, p28-29;