Schoorsteen
Er zijn er naar schatting nog 600 tot 700 van in Nederland. Ik praat over de fabrieksschoorstenen. Deze ‘stenen fallussen’ in het landschap werden lange tijd als symbolen van welvaart en vooruitgang gezien. Een rijke industriestad werd gekenmerkt door een woud van fabrieksschoorstenen. Het waren er vorige eeuw ooit wel meer dan 10.000. Sommige saai en zonder franje, maar anderen rijk geornamenteerd.
Arjan Barnard schreef recent een boek over fabrieksschoorstenen in Nederland: 462 pagina’s en ruim 800 afbeeldingen, over de bouw van fabrieksschoorsteen in de periode 1775-2017 in Nederland (www.stif.nl).
In mijn woonplaats Doetinchem staan er twee, beiden naast een voormalig ketelhuis van respectievelijk fietsbandenfabriek Vredestein (1934) en voormalige houtfabriek van Nemaho (1939). De ketelhuizen zijn recentelijk getransformeerd naar kantoorruimten, waarbij de oude landmarks gelukkig ook behouden zijn gebleven. Plots is hierdoor een zielloze stenen schoorsteen verworden tot een krachtige herinnering aan ons culturele industriële erfgoed.
Het gebruik van fabrieksschoorstenen hangt volgens de auteur van het fraaie boek nauw samen met de introductie van de stoommachine in de 19de eeuw. Voor het opwekken van stoom was een ketel waarin water tot stoom werd verhit door verbranding van kolen en turf noodzakelijk. De afvoer van de verbrandingsgassen vond plaats via een schoorsteen. Daarnaast zorgde de schoorsteen voor voldoende trek als zuigende werking. De hoogte van de schoorsteen werd bepaald door middel van formules waarbij onder de meer de grootte van de ketel en de plaats van de fabriek van belang waren.
Na de introductie van de centrale verwarming, zo rond het eind van de 19de eeuw, werden ook voor instellingen als ziekenhuizen en stations grote bakstenen schoorstenen gebouwd. Laten we zorgen dat de schoorstenen die nu nog staan ook over honderd jaar hun verhaal nog kunnen vertellen. Anders begrijpen onze kleinkinderen niet meer wat er wordt bedoeld met: ‘Hij rookte als een schoorsteen’.
Ing. Frank de Groot
Hoofdredacteur BouwTotaal
