Zaans pakhuis voor 700 fietsen

Grote aantallen fietsen in de openbare ruimte van het centrum zijn menig gemeente een doorn in het oog. Zo ook in Zaanstad. Deze gemeente stimuleert het gebruik van de fiets en besloot fietsparkeervoorzieningen te bouwen om de openbare ruimte open te houden. In de Vinkenstraat, pal tegen het centrum aan, ontwierp Nunc architecten een “fietsenpakhuis”, geïnspireerd op de Zaanse pakhuizen. Dit leidde onder meer tot een houten draagconstructie die nadrukkelijk in het interieur aanwezig is.

Tekst: Carla Debets Bouwtekst; Foto”s: Nunc architecten, Carla Debets

Voor de fietsenstalling in Zaanstad schreef de gemeente een prijsvraag uit, waarin werd gevraagd niet alleen een functionele fietsenstalling te ontwerpen, maar ook een opvallend gebouw dat “écht Zaans” moest zijn. De fietsenstalling moest plaats bieden aan 700 (gratis!) fietsparkeerplaatsen én aan extra functies zoals een werkplaats, fietsenverhuur en openbare toiletten. Voor Nunc architecten was daarnaast vooral flexibiliteit van belang: het gebouw moest in de toekomst mogelijk ook voor andere functies bruikbaar zijn, zoals horeca, winkel- of werkruimte. Milieuvriendelijk bouwen volgens de cradle tot cradle principes was eveneens een belangrijk uitgangspunt. En tenslotte wilden architecten Johan Krol en Steven Brunsmann de stalling zien als verlengstuk van de levendigheid van de straat: zo openbaar en open mogelijk.

Driedeling stalling

Het gebouw in twee lagen kent een driedeling die ook zichtbaar is in de gevel aan de straat. De zijbeuken zijn circa 6 meter breed en de middenbeuk is met 5,20 meter wat smaller. De middenbeuk is dubbelhoog en bevat de hal met een vide. Daarin staat een luie trap met een helling van 20 procent naar de verdieping. In de zijbeuk rechts van de entree aan de straat zijn de overige functies zoals de fietsenwerkplaats, de fietsenverhuur en de toiletten gesitueerd. De overige ruimte op de begane grond en op de verdieping wordt geheel in beslag genomen door de dubbelhoge fietsparkeerplaatsen. Deze dubbelhoge voorzieningen waren noodzakelijk om op het relatief kleine beschikbare oppervlak het vereiste aantal parkeerplaatsen te kunnen realiseren.

De brede zijbeuken lijken een overmaat aan ruimte tussen de rijen fietsen te hebben, maar legt architect Johan Krol uit: “De fietsparkeerplaatsen in de bovenrekken kunnen alleen goed gebruikt worden als de stalen as waarop de fietsen worden geplaatst, geheel uitgeschoven is. Om deze as uit te kunnen schuiven en dan ook nog je fiets erop te kunnen rijden, heb je deze ruimte minimaal nodig. Gelukkig geven leveranciers van fietsparkeervoorzieningen adviezen over de minimale breedte-, hoogte- en dieptematen hoe het systeem goed gebruikt kan worden.”

Behalve dat er fietsen in het gebouw geparkeerd kunnen worden, is er nog stallingsruimte achter het gebouw. Deze ruimte kan ook gebruikt worden voor mogelijke toekomstige uitbreiding van het gebouw.

Zaans pakhuis

De vormgeving van de stalling is geïnspireerd op de Zaanse pakhuizen. Vooral de hoofdvorm van het gebouw en de expressieve houten hoofddraagconstructie zijn belangrijke verwijzingen naar de streekhistorie. Kenmerkend hiervoor is bijvoorbeeld ook de relatief kleine h.o.h.-maat of stramienmaat van 3 meter van de houten kolommen. Daardoor ontstaat veel herhaling en een grote dichtheid, zoals in de traditionele houten draagconstructies.

Om het gebouw heen is een schil van metselwerk ontworpen die is doorgetrokken in het gebouw. Behalve dat de zijwanden van baksteen zijn, bestaat ook de vloer op straatniveau uit straatklinkers. De straatgevel en achtergevel zijn respectievelijk transparant en translucent. Samen met een lange lichtstraat in het dak boven de hal zorgt dit voor veel daglicht; een belangrijk aspect in het kader van sociale veiligheid. Door de openheid van de voorgevel zijn bovendien vanaf de straat de fietsen te zien en bestaat er geen misverstand over de functie van dit gebouw: het gebouw straalt FIETS uit.

Uitwerking materialen

De constructie van het fietsenpakhuis is opgebouwd uit houten kolommen van 280 x 140 mm massief hout. Boven op de koppen van de kolommen zijn dakspanten bevestigd, met de makelaar in het midden: afgeleid van de traditionele Zaanse houtbouw. De stalen verbindingen zijn eenvoudig, zichtbaar én demontabel. Een combinatie van stalen kruisen tussen de dakspanten, de kolommen en ter plaatse van de voor- en achtergevel waarborgt de stabiliteit van de constructie. De houten constructiedelen zijn afgewerkt met een watergedragen transparante lak om verwering te voorkomen. Nagenoeg onzichtbaar zijn de betonnen verdiepingsvloeren met stalen platen en schoenen aan de houten kolommen gehangen.

In de voorgevel zijn de houten kolommen vervangen door geprefabriceerde betonkolommen. Heel slim zijn in deze prefab kolommen de hemelwaterafvoeren weggewerkt. De relatief lange en smalle bruinrode bakstenen (van 50 cm lang en 4 cm hoog) die op de kolommen én langs de dakranden zijn verlijmd, zijn eveneens een verwijzing naar de Zaanse historie. Bovendien, zo legt Johan Krol uit: “wilden wij de relatief smalle penanten zo eenvoudig mogelijk bekleden, een “gewone” baksteen in halfsteens verband zou 2,5 strek per laag betekenen. Dat gaf in onze ogen op zo”n korte afstand een rommelig beeld én we hadden een voorkeur voor een zo groot mogelijke eenvoud in het lijmwerk.”

Geveluitwerking

In de middenbeuk is op de begane grond een grote vouwdeur bekleed met houten latten geplaatst. Hierdoor kan de entreegrootte aangepast worden aan de drukte en aan weer- en windomstandigheden. In de zijbeuken zijn de grote hardglazen puien gevat in houten kozijnen.

Weer een stukje historie ” met de techniek van nu – is zichtbaar in de voorgevel op de verdiepingen: deze geveldelen tussen de baksteen penanten bestaan uit gepotdekselde glazen lamellen van 32 x 90 cm die zijn gevat in thermisch verzinkte staalprofielen. Voor de doorvalbeveiliging zijn de lamellen uitgevoerd in doorvalbeveiligd, gelaagd glas. De lamellen zijn bovendien structureel verlijmd in het stalen frame. De gevel is 10 procent open. Hoewel er geen ventilatie-eisen voor fietsenstallingen gelden zolang er geen gemotoriseerde voertuigen worden geplaatst, vond Nunc Architecten toch een goede natuurlijke ventilatie belangrijk voor de gebruikskwaliteit.

De achtergevel bestaat uit dubbelwandige polycarbonaatplaten, mede in verband met de wens het gebouw mogelijk in de toekomst aan de achterzijde uit te breiden. De platen vormen een eenvoudige en relatief goedkope gevel, die volgens Nunc ook nog eens zorgt voor mooi gespreid diffuus licht. Bij bebouwing aan de achterzijde is bovendien de privacy gewaarborgd.

Translucente platen zijn eveneens toegepast in de lichtstraat, maar deze bestaan uit lexaan kunststofplaten, die zijn gevat in blank geanodiseerde aluminium profielen. Een deel van de kozijnen in de lichtstraat is te openen.

Milieuvriendelijk

Hoe kun je nu bij een fietsenstalling het aspect milieuvriendelijkheid als uitgangspunt uitwerken? Nunc zag mogelijkheden genoeg! Zo zijn de draagstructuur en het dak volledig uitgevoerd in gecertificeerd hout. Demontabel bouwen, flexibiliteit en uitbreidbaarheid waren allemaal op eenvoudige wijze inpasbaar.

Voor passieve zonne-energie en natuurlijke ventilatie waren eveneens geen ingewikkelde kostbare voorzieningen of installaties noodzakelijk. Zonnepanelen op het dak zorgen voor de elektriciteit voor de verlichting. Maar de grootste milieuwinst is natuurlijk ” zoals de architecten het zelf verwoorden ” dat mensen hun auto laten staan en voor deze stalling met de fiets naar het centrum van Zaandam komen.

Bouwgegevens

Opdrachtgever: Gemeente Zaanstad
Ontwerp: Nunc Architecten, Koog aan de Zaan
Adviseur constructie: List, Zaandam
Aannemer: Lokhorst, Beverwijk
Start bouw: december 2010
Oplevering: mei 2011
Bruto vloeroppervlak: 680 m2
Bruto inhoud: 3170 m3
Bouwsom: 770.000 euro, incl. installaties, excl. BTW