Diogene: grootmeester Renzo Piano aan zet

Na zijn ontwerp voor Europa’s hoogste gebouw, de scherf (The Shard) in Londen, presenteert de bekende Italiaanse architect Renzo Piano de kleinst denkbare unit. Hij ontwikkelde Diogene, genoemd naar de Griekse filosoof Diogenes van Sinope, die alle wereldse luxe inruilde voor de eenvoud van het leven. Waarschijnlijk kent u Renzo Piano van zijn ontwerp voor het Science Center Nemo in Amsterdam. Met Diogene toont de architect een hele andere kant van zichzelf. Een droom kwam voor hem in vervulling. Op minder dan 8 m2 ben je voorzien van alle gemakken om stand-alone te kunnen leven. Wel even iets anders dan 310 meter de Londense lucht in.

Tekst: Ir. Marcel van Mierlo

Diogene is de moeite van het bestuderen waard. Compleet met buro, stoel, slaapbank, keuken, sanitair en slimme opslagruimte in vloer, dak en wanden,  is het huisje ook nog eens voorzien van een aantal duurzame technologieën. Zonnepanelen, die het huis voorzien van energie voor LED-verlichting, een elektrisch fornuis en een koelkastje. Een zonneboiler voor warm water. Maar ook een installatie, die regenwater filtert en geschikt maakt voor gebruik in de douche en de keuken. En om het stand-alone karakter te completeren wordt gebruik gemaakt van een composterings toilet. Renzo Piano heeft er iets bijzonders van gemaakt en z’n ideeën compromisloos doorgevoerd. Als je je wilt verdiepen in de principes van autarkisch wonen, dan biedt dit voorbeeld alle informatie, die je zoekt.

De grootmeester aan het woord
Zo’n tien jaar geladen is bij Renzo Piano het eerste idee voor Diogene ontstaan. Meerdere prototypes van multiplex en beton zijn in die beginperiode ontwikkeld. En uiteindelijk in 2009 werd de eerste versie van Piano’s kleine huisje gepresenteerd. Een houten gebouwtje van 2,4 bij 2,4 meter, een hoogte van 2,3 meter en een zadeldak (een gewicht van 1,2 ton). Maar Renzo Piano was niet tevreden. Hij deed een oproep voor financiering van de doorontwikkeling en vond zijn partner in Rolf Fehlbaum, CEO van Vitra AG, een Zwitserse meubelproducent. Na drie jaar van intensieve doorontwikkeling is uiteindelijk in juni dit jaar het definitieve prototype geïntroduceerd op de Vitra Campus ter gelegenheid van Art Basel 2013. Maar ook dit prototype blijkt slechts een tussenstap, en het begin van weer een nieuw prototype. Het publiek mag het huisje gaan testen en beoordelen en dan besluiten Piano en Vitra welke aanpassingen gewenst zijn. Keuzes over productie of serieproductie worden pas daarna actueel.
In een interview met de architect legt Renzo Piano uit dat het ideaal van minimalistische huisvesting iets is waarover hij sinds zijn studententijd heeft nagedacht. Een soort obsessie, maar dan een goeie. Een bewoonbare oppervlakte van twee bij twee bij twee meter met net genoeg ruimte voor een bed, een stoel en een kleine tafel. Het is een droom die veel architectuur studenten delen. Als student was hij nog niet in staat z’n idee te realiseren. Maar aan het eind van de jaren zestig, toen Piano les gaf aan de Architectural Association in London, heeft hij zijn  krachten gebundeld met zijn studenten om mini huizen op Bedford plein te bouwen. De architect heeft bovendien ontwerpen op z’n naam staan voor boten, auto’s en, een paar jaar geleden, slaapruimtes voor de nonnen van Ronchamp. Het ging hem om de minimalisering van de ruimtelijke omgeving. Niet vanwege economische redenen, maar vanuit een sobere levensinstelling. Het minimalistische huisje is een idee dat Piano fascineert, een mooi contrast in een tijdperk waarin zijn kantoor vooral betrokken is bij mega projecten, zoals The Shard (scherf) in London.
Ook Renzo Piano heeft zijn eigen helden. Zo liet hij zich inspireren door ‘Cabanon’, gebouwd door Le Corbusier in het begin van de jaren vijftig in Cap-Martin aan de Côte d’Azur. Maar ook door de constructie van de prefabhuisjes van Charlotte Perriand en de Nakagin Capsule Toren, die Kisho Kurokawa in 1972 in Tokyo bouwde. De late jaren 60 en begin jaren 70 in Londen waren vormende jaren voor Piano. In het interview noemt hij als belangrijke invloed tijdens deze periode: Cedric Price met zijn ‘fun palace’ en de hippie-beweging.

Diogene: romantisch en autarkisch
Het is wel duidelijk: Diogene is geen noodhuisvesting, maar een plek om je vrijwillig terug te trekken, ontwikkeld vanuit een positieve filosofie van een bevlogen architect. Het gebouwtje kan worden gebruikt in verschillende klimatologische omstandigheden, zelfs extreme hitte of koude is geen probleem. En de cabine is onafhankelijk van bestaande infrastructuur, dus volledig zelfvoorzienend. Water wordt bijvoorbeeld verzameld door het huisje zelf en daarna schoongemaakt en hergebruikt. En dit onderkomen voorziet ook in haar eigen energie. Het duurzame karakter wordt nog versterkt doordat het benodigde oppervlak zo klein mogelijk is gehouden en de cabine los is gehouden van de ondergrond. Hiermee is de impact op de omgeving minimaal. We leven immers in een tijdperk waarin de vraag naar duurzaamheid ons dwingt om onze ecologische voetafdruk te minimaliseren en alleen de meest essentiële functies in onze directe leefomgeving te ontwikkelen. Het is geen toeval dat Piano zijn project als ‘heel romantisch’ beschouwt: ‘Diogene biedt u wat u echt nodig hebt en niet meer.’
Diogene is vernoemd naar de filosoof Diogenes, van wie wordt gezegd dat hij in een ton leefde, omdat alle wereldse luxe volgens hem overbodig was. Het huisje biedt een minimalistische levende eenheid, waarvan de functies volledig autonoom zijn en dus onafhankelijk van de omgeving. Met een oppervlakte van 2,5 x 3 meter en slechts enkele tonnen wegend, kan het huisje op een vrachtwagen worden geladen en worden neergezet waar je het wilt hebben. En als je favoriete plek onbereikbaar is voor wegtransport, kan het huisje eenvoudig met een helikopter op z’n plaats worden gezet. Aan de buitenkant roept Diogene vooral het beeld op van een simpel huis. In werkelijkheid is het een zeer complex technisch product, uitgerust met verschillende installaties en technische systemen die nodig zijn voor onafhankelijkheid van de lokale infrastructuur: fotovoltaïsche cellen en zonne-modules, een tank van regenwater, een biologisch toilet, natuurlijke ventilatie, driedubbele beglazing en vacuümisolatie.
Diogene is uitgerust met alles wat u nodig hebt om te leven. Het voorste deel fungeert als woonkamer: aan de ene kant is er een pull-out bank; aan de andere kant een opklapbare tafel onder het raam. Achter een binnenwand met opbergmogelijkheden vind je een douche en toilet, alsmede een keuken. Het huis en meubilair vormen een eenheid. Opgebouwd uit hout met een warme uitstraling. Met het oog op bescherming tegen weersinvloeden, is de buitenkant bekleed met aluminium. Deze bekleding draagt ook bij aan de stijfheid van de cabine en reflecteert ook nog eens warmte in de zomer. De hoofdvorm en het zadeldak lijken op het archetype van een huis, maar de afgeronde hoeken en de  gevelafwerking geven ook  de indruk van een hedendaagse industrieel product. Het is geen eenvoudige hut, maar een technisch perfect en esthetisch aantrekkelijk off-grid verblijf.

Alle gemakken, behalve communicatie…
Diogene heeft vele mogelijke toepassingen: het kan dienen als een weekendhuisje, als een studiootje of als een klein kantoor. Het kan worden geplaatst in de vrije natuur, maar ook naast iemands werkplek of zelfs in een vereenvoudigde versie in het midden van een open kantoor. Het is ook denkbaar om groepen van huizen op te richten, bijvoorbeeld als een informeel hotel of pension. Diogene is zo klein dat het functioneert als ideaal stand-alone onderkomen, maar met opzet niet in alle behoeften in dezelfde mate voorzien heeft. Communicatie, bijvoorbeeld, zal elders plaatsvinden. Diogene nodigt u uit om opnieuw  de relatie tussen het individu en de samenleving te definiëren.

BouwTotaal en Slim Ruimtegebruik

In januari 2013 is ir. Marcel E. van Mierlo gestart met kennisplatform LEVEN IN TUINEN, een podium voor uitwisseling van kennis over ‘innovatieve en duurzame gebouwtjes in de achtertuin’. Op www.facebook.com/levenintuinen  kan iedereen nieuwe voorbeelden posten en vragen behandelen, die te maken hebben met het leven in de achtertuin. In een twee-wekelijkse interactieve blog op www.levenintuinen.nl behandelt Marcel een specifiek thema, bijvoorbeeld: de kleinst mogelijke footprint (vanaf 1 m2), het tweede leven van zeecontainers, leef je eigen sprookje in een hobbit house, mantelzorg in je achtertuin,  biologische huisjes en Plug & Play. En natuurlijk thema’s op verzoek van de platformdeelnemers.
In BouwTotaal zal Marcel van Mierlo in iedere uitgave een slimme oplossing van ruimtegebruik laten zien. De getoonde voorbeelden zijn namelijk niet gebonden aan de achtertuin, maar kunnen overal worden toegepast waar slim ruimtegebruik is gewenst.
 

Diogene team en techniek

Diogene is in opdracht van Vitra GmbH tussen 2011 en 2013 gerealiseerd door:
•    Renzo Piano Building Workshops, (architect)
Het ontwerp team bestond uit:
o    Arch. Susanne Scarabicchi (partner in charge),
o    Ing. Emanuele Donadel (associate in charge),
o    Arch. Milly Rossato-Piano,
o    Arch. Margherita Menardo,
o    Ing. Paolo Colonna.
En het adviseursteam was samengesteld uit:
o    Favero & Milan Ingegneria (constructie), Ing. Maurizio Milan (partner in charge) en Ing. Andrea Amoretti,
o    Transsolar Energietechnik GmbH(milieu-  en duurzaamheidsaspecten), Prof. Matthias Schuler (partner in charge) en Ing. Nadir Abdessemed,
o    Vitra AG (project management en cost control), Aja Huber.

Technische kenmerken
•    Afmeting van Diogene is 2,50 x 3 meter.
•    Constructie is opgebouwd uit gelamineerde cederhouten panelen (in drie onderling verlijmde lagen), een dunne laag vacüumisolatie en afwerking met aluminiumbeplating. De glasopeningen zijn voorzien van drie-laags glas.
•    Koudebruggen zijn tot een minimum beperkt, pv-panelen en een zonne-boiler zorgen voor elektriciteit en warm water. Bovendien is een geothermische warmte pomp geïnstalleerd en een opvang-  en filterinstallatie voor regenwater, laag-energie verlichting, waterbesparende douche, biologisch toilet (zonder watergebruik) en natuurlijke ventilatie.
•    Een scheidingswand verdeelt de ruimte in een leefgedeelte en gedeelte met voorzieningen. Aan de ene kant is opslagruimte opgenomen voor de keuken en aan de andere kant opslagruimte voor de sanitaire ruimte.
•    Het huisje is uitgerust met een composteringstoilet als alternatief voor spoeltoiletten in gebieden zonder watervoorziening of riolering.
•    De slaapbank is ontwikkeld als vouwelement met twee rijen van zes dunne kussens. De vouwconstructie bestaat uit twee houten planken. Als je de zitting en rugleuning draait, heb je een tweepersoonsbed.
•    De houten tafel is verdeeld in drie verschillende modules, die je kan uitklappen naar behoefte.
•    In het leefgedeelte wordt eenvoudig opslagruimte toegevoegd met lichtgewicht aluminium dozen. De dozen hang je aan de wanden met roestvrij stalen hangers.
 

Renzo Piano Grootmeester en wereldverbeteraar

‘Een belangrijke ontdekking van deze eeuw: Moeder aarde is kwetsbaar en de energie die we gebruiken is niet oneindig. We moeten nadenken over een minimalistisch onderkomen, dat zelfvoorzienend en duurzaam is én kan worden gebruikt voor kleinschalig werken en wonen of voor noodsituaties. Een kleine eenheid, die alleen natuurlijke energiebronnen gebruikt. Energieschaarste is een maatschappelijk probleem en de architectuur kan zich niet veroorloven nog meer energie te verspillen.’

Renzo Piano