Beheersystemen voor stofvrij werken

Fijnstof is schadelijk voor de gezondheid en dan vooral kankerverwekkende stoffen zoals respirabel kwarts, hardhout, chroom en nikkel. Daarom is het noodzakelijk dat meer werknemers stofvrij werken en dat er meer systemen ontwikkeld worden die zorgen voor minder fijnstof op de werkvloer. Samen met marktpartijen ontwikkelt TNO goede beheersystemen voor fijnstof, zoals stofafzuigsystemen, waarmee de blootstelling aan deze stoffen tot wel 100 keer afneemt.

TNO beoordeelt (valideert) de ontwikkelde ‘stofvrije’ gereedschappen of systemen met een TNO Prestatietoets (zie kadertekst ‘Classificatie stofzuigers’). Elk gereedschap of systeem heeft een eigen prestatietoets. De toets vermeldt onder andere de feitelijke blootstellingen van de gebruikers aan schadelijke stoffen. Inspectie SZW erkent en accepteert het werken met deze getoetste gereedschappen of systemen als voldoende bewijs dat een werknemer wordt blootgesteld aan minder fijnstof dan de huidige wettelijke grenswaarden. Daarbij mag een werknemer, gemeten in de ademzone, gemiddeld over een 8-urige werkdag niet worden blootgesteld aan de Grenswaarde Stoffen op de Werkplek (GSW TGG-8u). De grenswaarde voor kwarts is vastgesteld op basis van het ‘drempelwaarde-effect’. Dat betekent dat bij concentraties onder de grenswaarde (huidige grenswaarde voor respirabel kwarts is 0,075 mg/m³) er geen gezondheidseffecten aangetoond zijn.

Stand der Techniek
Voor kankerverwekkende stoffen zonder ‘drempelwaarde-effect’ (zoals houtstof van hardhout / DME) echter geldt dat wanneer de blootstelling lager kan (technisch) het ook moet. Met andere woorden: wanneer de blootstelling onder de grenswaarde (huidige grenswaarde voor inhaleerbaar houtstof (hardhout) is 2,0 mg/m³) ligt maar het is technisch mogelijk de blootstelling nog verder te verlagen (bijvoorbeeld door toepassing Stand der Techniek), dan is de werkgever daartoe verplicht.
De Stand der Techniek kan worden omschreven met ‘Hoogste niveau van technische ontwikkeling’. Met betrekking tot stofvrije gereedschappen betekent dit een systeem waarmee de grenswaarden van schadelijke stoffen (respirabel kwarts, houtstof van hardhout, en anderen) NIET worden overschreden. De Stand der Techniek van stofvrije gereedschappen wordt in belangrijke mate bepaald door een combinatie van de volgende aspecten:
•    Mate van compartimentering.
•    Effectieve capaciteit van de stofzuiger.
•    Kwaliteit filtersysteem (stoffilters en reiniging stoffilters).
•    Effectiviteit andere beheersmaatregel (toevoer water, nevel).

De meest effectieve manier om de verspreiding van stof naar de ademzone van de werknemer te voorkomen is het (volledig) compartimenteren van een bron (boren, schuren, slijpen en dergelijke). Hoe beter de compartimentering, hoe minder eisen er gesteld behoeven te worden aan de stofzuiger of andere beheersmaatregel. Toepassing van een afzuigsysteem geeft de grootste vermindering van de verspreiding van stof vergeleken met andere beheersmaatregelen (water, nevel, …). Naarmate de bron meer ‘open’ is, betekent dit het gebruik van stofzuigers met een grote afzuigcapaciteit. De kwaliteit van de filters (H, M en L) is mede bepalend voor de secundaire verspreiding van stof in een werkruimte. Ook het filterreinigingssysteem (automatisch, handmatig, trilling, lucht) is een belangrijke parameter. Al deze aspecten in hun samenhang bepalen uiteindelijk de feitelijke blootstelling van de werknemer op de werkplek en Stand der Techniek van het gereedschapssysteem. Voor veel gereedschappen geldt per juni 2013 reeds Stand der Techniek:

Bewerking van kalkzandsteen, beton, steen:
•    Combihamers;
•    Diamantboormachines;
•    Hak- en sloophamers;
•    Pneumatische hakhamers;
•    Haakse slijpers.

Bewerking van hout:
•    Schuurmachines;
•    Invalcirkelzagen;
•    Handschaafmachines;
•    Decoupeerzagen.

Wie doen er mee?
TNO werkt momenteel samen met de volgende marktpartijen bij de ontwikkeling van stofvrije gereedschappen: Airbo, All-in techniek, Almi, Bona, Bosch, Carat, DeWalt, Dustco, Dustcontrol, Eibenstock, Festool, Hilti, Hytile, Lecol, Makita, Milwaukee, Numatic, Pullman-Ermator, Ronda, Sparky, Starmix, Van der Leij, Veeneman en Verhagen Leiden. Sinds kort zijn ook Hitachi en Metabo gaan samenwerken met TNO.