Het glas half vol of half leeg

Al kort na de eerste energiecrisis in 1973 werd er discussie gevoerd over energiebesparingsmaatregelen. Het inblazen van een spouwmuur, destijds circa 15 gulden per m2, leverde een terugverdientijd op van slechts circa 3,5 jaar. Een jaarlijkse gasbesparing van 10 m3 per m2 geveloppervlak was wellicht iets te rooskleurig voorgerekend, maar rendabel was het absoluut.
 
Everett Rogers moest zijn boek ‘Diffusion of Innovations’ nog schrijven, maar ook toen kon je zijn groepsindeling naar adoptiesnelheid al vaststellen. Een minderheid aan ‘innovators’ die direct beslisten, snel gevolgd door de ‘early adopters’. Ook nu, 40 jaar (!) later, zijn bedrijven nog actief met isolatie van spouwmuren. Milieu Centraal stelt zelfs dat nog 50% van de woningbouw gevels onvoldoende geïsoleerd zijn. Dat betekent dat de ‘early majority’ nog niet afgewerkt is en dat een groot deel van de ‘late majority’ nog aan de beurt moet komen, om over Rogers’ ‘leggards’ (treuzelaars) nog maar te zwijgen. Velen zien beren op de weg. Het niet meer ventileren van de spouwmuur, vochtdoorslag, et cetera, zijn tegenargumenten die ondanks de decennialange ervaring nog steeds worden gehanteerd.
De huidige discussie over investeren in PV is niet veel anders. Sinds een jaar of drie is PV zeer betaalbaar geworden. Het rendement is ronduit hoog. Geschat wordt 10%, een percentage dat geen enkele bank biedt. Ook nu weer zijn het de ‘innovators’ en ‘early adopters’ die investeren. De ‘early majority’ is wel in de ons omringende landen ruimschoots op gang gekomen, maar zeker nog niet in Nederland. De gemiddelde Nederlandse woningeigenaar trekt het rendement in twijfel, discussieert over vermeende risico’s die de brandweer bij het blussen zou hebben en de verzekerbaarheid in geval van hagelschade. Dat en het vaak gehoorde excuus dat aankomende nieuwe generatie panelen een hoger rendement zullen hebben, zijn mijns inziens allemaal smoezen om niet te hoeven bekennen dat je bij de ‘late majority’ of ‘leggards’ hoort. L’histoire se répète.
 
Steeds duidelijker zie ik bij innovaties dat het een forse dosis psychologie is die de adoptiesnelheid bepaalt. De zwartkijkers zullen stellen dat de energieprijzen op hun maximum zitten en dat de salderingsregeling op de helling gaat. Als je het alleen van je eigen directe gebruik moet hebben is de terugverdientijd waarschijnlijk inderdaad langer dan tien jaar. De optimist zal stellen dat de investering voor 60 m2 PV weliswaar grofweg € 15.000,- bedraagt maar ook dat zijn of haar huis er een kleine € 10.000,- meer waard van wordt en dat bovendien de energieprijzen binnen vijf jaar met 50% gestegen zullen zijn. Dan ligt een terugverdientijd van minder dan drie jaar binnen bereik. De psychologie is hoe iemand naar het glas kijkt: is het halfvol of is het half leeg.
 
Prof. dr. ir. Jos Lichtenberg, hoogleraar productontwikkeling aan de TUe, consultant bij project- en productinnovatie en voorzitter stichting Slimbouwen.