Duurzaam Bouwen vraagt conceptdenken

Duurzaam bouwen is tegenwoordig een integraal onderdeel van het bouwen geworden. De focus ligt nu op energieneutraal, energienotanul en passief bouwen. Traditionele werkwijzen blijken daarbij niet meer voldoende te zijn. ‘Industrialisatie, ketensamenwerking en bewustwording op de werkvloer zijn daarbij belangrijke voorwaarden. Sterker nog: bouwen wordt op termijn meer assembleren. Bijna saai zelfs, omdat over alles al van te voren is nagedacht’, zegt Ton Hillen, Lid raad van bestuur van Heijmans.
 
‘Bouwbedrijven moeten meer aan pre-engineering doen: details die we vroegtijdig bedenken, moeten later ook passen. Aan de voorkant moeten we meer een kennisbedrijf worden’, zegt Ton Hillen. Heijmans profileert zich nadrukkelijk als kennisbedrijf. Dat blijken geen holle woorden, gezien de vele innovaties binnen het bedrijf. Zo ontwikkelde het bedrijf ‘Heijmans ONE’: een verplaatsbaar energieleverend huis voor eenpersoonshuishoudens, gemaakt van duurzame materialen. En wat te denken van het Bright House: een innoverend nieuwbouwconcept met een epc van -0,65, of het energieneutrale renovatieconcept Zero Ready. Ook is Heijmans bezig met de ontwikkeling van 3D printtechnologie voor woningen.
In Grijpskerke werden verder in 2011 negentien energieneutrale grondgebonden woningen opgeleverd. De bewoners hebben een garantie voor tien jaar gekregen dat de woningen netto geen energie kosten. Het energieprestatiecontract is het resultaat van deelname aan de Energiesprong Innovatieregeling ‘Nul op de Meter Prestatiecontracten’, in samenwerking met ontwikkelaar Marsaki. Bewoners wordt in ruil voor hun energiedata gegarandeerd dat zij tien jaar lang netto geen energie verbruiken. Mocht onverhoopt de installatietechniek niet naar behoren functioneren, dan zullen de bewoners hiervoor worden gecompenseerd.
Daarnaast streeft de bouwer ook nog naar nul opleverpunten. Het zijn maar enkele voorbeelden van de uitdagingen die het bouwbedrijf aangaat om in te spelen op toekomstige ontwikkelingen, zoals de verplichting om energieneutraal te bouwen in 2020 en verschuiving van publieke kwaliteitsborging naar de private markt. Hillen: ‘Ons adagium is niet voor niets ‘Bouwen aan de contouren van morgen’.’
 
Kwaliteitsdenken
‘We halen nu 0,9 opleverpunten per woning’, zegt Hillen. Een opvallend goede score in een markt waarin minimaal twintig opleverpunten per woning meer regel dan uitzondering zijn. ‘Industrieel werken, ketensamenwerking en bewustwording zijn daarbij belangrijke succesfactoren.’
‘Industrieel werken is vooral procesbeheersing, pre-engineering en prefabricage. Prefabricage vraagt pre-engineering: van te voren alles uitdenken. Het liefst drie-dimensionaal, zodat aansluitproblemen al vroegtijdig worden gesignaleerd. We moeten af van ad-hoc beslissingen op de bouwplaats om fouten te herstellen. Dat kost tijd en geld. Door prefabricage kun je onder geconditioneerde omstandigheden bouwen en een hogere kwaliteit halen. Bovendien zijn de arbeidsomstandigheden bij prefabricage beter. Door de bouwdelen goed te engineeren hoef je op de bouwplaats alleen nog te assembleren, maar moet je wel de aansluitingen tussen de elementen goed beheersen’, zegt Hillen. Volgens hem zorgen prefabricage en standaardisatie niet alleen voor veel minder faalkosten, maar ook een hogere bouwsnelheid en hogere eindkwaliteit. ‘Je kunt wel maatpakken aanbieden, maar dan worden woningen onbetaalbaar. Wij bieden confectie, zoals dat ook werkt bij kleding en auto’s. Binnen ons confectieaanbod is er voldoende keuze om onze klanten het gevoel van een uniek huis te geven. Je kunt binnen bepaalde marges de woning vrij indelen en je hebt keuzevrijheid ten aanzien van de gevels.’
Ketensamenwerking is de tweede succesfactor: zorg dat je onderaannemers en toeleveranciers precies weten welke kwaliteit jij verwacht: ‘Je kunt wel inkopen op de laagste prijs, maar dat gaan ten koste van de kwaliteit. Het is beter om goede samenwerkingsverbanden met bouwpartners af te sluiten en de tevredenheid van klanten jaarlijks te meten. Co-makership gaat me daarin wat te ver, omdat wij de vrijheid willen hebben om te kiezen. Maar het is uiteraard van groot belang dat onze bouwpartners hetzelfde doel voor ogen hebben als wij: en dat is kwaliteit en nul opleverpunten!’
De derde succesfactor is bewustwording. Hillen daarover: ‘Zorg dat je mensen op de werkvloer zich ervan bewust zijn wat de gevolgen kunnen zijn van bepaalde nalatigheden of verkeerde keuzen. Energieneutraal bouwen vraagt ook luchtdicht bouwen en dan moet je dus voorkomen dat er luchtlekken resteren door slecht aansluitende isolatie of gaten. Even een gaatje boren in een luchtdichte laag kan  grote gevolgen hebben. Leg je mensen daarom uit wat luchtdicht bouwen is. Leer ze ook respect te hebben voor andermans werk. En wees kritisch op aansluitpunten waar de techniek van verschillende disciplines samenkomt. Overleg tijdig met elkaar.’
 
Verduurzaming
Hillen ziet de woningmarkt snel veranderen: ‘Gebouwen kunnen, door gebruik van duurzame energie of restwarmte, in toenemende voorzien in hun eigen energieverbruik en zelfs leveren aan de omgeving. Wellicht bieden we als bouwbedrijf in de toekomst wel een woning aan tegen vaste maandlasten, in plaats van een eenmalige koopprijs. Je biedt dan een woning aan, inclusief onderhouds- en energiekosten. In de wegenbouw wordt dit al langer gedaan, maar in de utiliteitsbouw bieden we ook al 25 jaar onderhoud aan. Dat dwingt je in de ontwerpfase al over de materialisering na te denken en een visie te ontwikkelen hoe je woonlasten verkoopt.’
Heijmans is inmiddels volop bezig om nieuwe duurzame technieken te ontwikkelen, zoals 3D-printing, IRWES en Hydrea Thermpipe. Daarbij staat IRWES voor het ‘Integrated Roof Wind Energy System’. Dat systeem maakt gebruik van de wind die tegen een hoog gebouw aan botst. De wind wordt ‘gevangen’ en door een vernauwing naar een turbine geleid. De vernauwing zorgt voor een windversnelling (het zogenaamde venturi-effect), waardoor het rendement toeneemt. Dankzij de versnelling in de turbine is een zwakke bries al bruikbaar. Het windsysteem wordt volledig in de gevel of het dak geïntegreerd. IRWES is een ontwikkeling van IBIS Power met ondersteuning van Heijmans.
De Hydrea Thermpipe maakt warmtewinning mogelijk uit rioolwater. Verder streeft Heijmans naar vergaande afvalscheiding op bouwplaatsen: momenteel wordt al bijna 100% procent van het bouwafval gescheiden en 90% komt terug in de cyclus als grondstof of groene energie. Verder wordt gestreefd naar hergebruik van materialen, volgen de principes van de circulaire economie.
Concreet stuurt Heijmans op de volgende ambities met betrekking tot vernieuwing en daarmee verduurzaming:

• In 2020 leveren onze producten energie op, in plaats van dat ze energie kosten.
• In 2020 zijn onze gebouwen, kunstwerken en wegen maximaal recyclebaar.
• In 2020 dragen onze objecten en oplossingen bij aan een betere ruimtelijke kwaliteit.

 
Energieneutraal
Heijmans is volop bezig met de ontwikkeling van energieneutrale woningen. Theo Smits – al 36 jaar bezig met ontwikkelen en bouwen, waarvan de laatste 26 jaar bij Heijmans – is adviseur energie & duurzaamheid. Hij legt uit dat een energieneutrale woning weliswaar een epc=0 bereikt, maar dat een dergelijke woning nog wel energiekosten oplevert voor de bewoners: ‘De energieprestratiecoëfficient zegt iets over het gebouwgebonden energieverbruik. Maar je betaalt ook vastrechtkosten en dan heb je nog het verbruik van huishoudelijke apparaten, zoals wasmachine, vaatwasser, computers, enzovoort. Een woning moet dus energie leveren om de energiekosten daadwerkelijk naar nul te brengen. De epc is dan ongeveer -0,4.’
In Grijpskerke werden in 2011 negentien energieneutrale grondgebonden woningen opgeleverd. Die worden jaarlijks gemonitord door Heijmans. Ook heeft Heijmans het Heijmans Bright House ontwikkeld met een epc van -0,65 (voor zover de huidige rekenmethode geschikt is voor dergelijke woningen). Deze woning levert energie en is eigentijds vormgegeven (zie kadertekst). ‘Maar de grootste uitdaging ligt in de bestaande bouw: die moet ook energiezuiniger worden gemaakt. Daartoe heeft Heijmans recentelijk het renovatieconcept Zero Ready ontwikkeld. Hierbij worden bestaande woningen in tien dagen energieneutraal gemaakt, met de garantie dat ze dertig jaar rendabel zijn.’
Smits wijst er tot slot op dat ook bij gebiedsontwikkeling al goed moet worden nagedacht over energieneutraal of energieleverend bouwen: ‘Denk aan gasloos bouwen, gebruik van restwarmte van nabijgelegen bedrijven, warmte-/koude-opslag in de bodem, noord-zuid oriëntatie en kavelbreedte van woningen, energie-opslag, smart-grids, beplanting, afkoppeling hemelwater, enzovoort. Al die zaken zijn later vaak moeilijk te regelen. Je moet als gemeente een visie hebben op duurzame gebiedsontwikkeling, niet alleen op uitleglocaties, maar ook bij binnenstedelijke herstructurering.’

Energieneutraal renoveren: Zero Ready
 
Op woensdag 26 november heeft Heijmans de Zero Ready mock-up in het Innovatiecentrum Duurzaam Bouwen (ICDuBO) in Rotterdam onthuld. De mock-up is een compleet woningfragment die het principe van het Zero Ready renovatieconcept weergeeft. Zero Ready is een renovatieconcept van Heijmans, in samenwerking met Mopac, waarbij huizen in tien dagen energieneutraal opgeleverd worden en 30 jaar rendabel zijn.
 
[BT.12.14.Dubo.Heijmans.ZR.1 en 2.jpg naast elkaar]
 
Het Concept Zero Ready® is een schilconcept voor zowel energiezuinige nieuwbouw als renovatie. Met behulp van een innovatieve prefab schil wordt het huis vanaf de voet van de fundering tot en met het dak omkleed. Dit gebeurt met zogenoemde ‘Mopac’ elementen. Dit zijn 210 mm dikke houtskeletbouw-achtige doosvormige elementen, die worden volgeschuimd met hoog-isolerend isolatieschuim.
Het Mopac element is gezamenlijk met Heijmans ontwikkeld. De elementen hebben een Rc van 8,5 m2K/W en worden voorzien van kunststofkozijnen met triple glas, die fabrieksmatig aangebracht worden. De enige overgang (kier) zit tussen de aansluiting van de elementen op de bouwmuur, die relatief gemakkelijk van buitenaf te dichten is met tape en isolatie. Ten opzichte van conventionele isolatieproducten is de grootste winst te vinden in de dikte van het gehele pakket en het geringe houtgebruik.
De elementen kunnen afgewerkt worden met een spouw en metselwerk. Maar er is ook een mogelijkheid om op de elementen diverse afwerkingen aan te brengen, zoals beplating met steenstrips, houtsoorten en ook pleisterafwerkingen.
 
Installaties
De luchtdichtheid van de gerenoveerde of nieuwe woning is op passiefniveau. Door de hoge isolatiewaarde en luchtdichtheid kan verder met eenvoudige installaties worden volstaan. Bij nieuwbouw kan verwarming middels de balansventilatie plaatsvinden met een eenvoudige elektrische naverwarmer. Bij renovatie worden de installaties in huis gemoderniseerd met een conventionele HR CV-ketel en een decentrale WTW (warmte terugwin)-installatie. Hiermee is het huis energieneutraal te maken. Nog een stap verder gaat het installeren van een zonneboiler en zonnepanelen, waardoor de woning zelfs energie opwekt. 
 

Energieneutrale nieuwbouw: Bright House
 
Het Heijmans Bright House is een concept van Heijmans in samenwerking met Van Helmond Zuidam Architecten en AERspire. Uitgangspunt van het concept is dat comfort en energiezuinigheid hand in hand moeten gaan. De epc van deze woning is -0,65.
 
[BT.12.14.Dubo.Heijmans.BH.1 en 2.jpg naast elkaar]
 
Het Bright House heeft aan de achterzijde een serre, die mede zorgt voor de energiebesparing. Een flink deel van de besparing zit in het slimme ventilatiesysteem. Het goed geïsoleerde huis (Rc-waarde 6,0 m2 K/W) heeft goede ventilatie nodig voor een comfortabel binnenmilieu. De warmte wordt uit de lucht gehaald voor deze naar buiten gaat. Dit gebeurt met een WTW-systeem. Als de lucht in huis schoon is dan wordt er maar een klein beetje geventileerd. Pas als de luchtkwaliteit minder wordt, gaat de ventilatie harder draaien.
Als het buiten kouder wordt dan wordt het systeem nog slimmer. In de serre is het al snel warm als de zon even schijnt, ook in de winter. Daarom haalt het ventilatiesysteem dan de lucht uit de serre in plaats van de koude lucht rechtstreeks van buiten. En als het buiten warm is dan haalt het ventilatiesysteem ’s nachts koele lucht binnen. De woning wordt gekoeld en verwarmd met een vloerverwarmingsysteem. Op de verdieping is de vloerverwarming aangevuld met slimme convectoren die snel kunnen verwarmen.
De zonnepanelen zijn ook bijzonder, omdat ze tevens de dakbedekking vormen. De ‘AER’-panelen vormen een glazen dak waarvan je niet ziet waar de zonnecellen zitten, of een zonneboiler, of een dakraam. De zonnepanelen leveren veel meer stroom dan het huis zelf nodig heeft.
 
Home Energy Management System
De woning is tevens voorzien van een slim Home Energy Management System om ook energie te besparen op gebruikersgedrag. De douchetimer helpt bijvoorbeeld om nog maar 25 liter warm water in plaats van 80 liter te gebruiken, met daarnaast nog eens het Douche Warmte Terug Winning-systeem. Dat haalt warmte uit het afvoerwater en verwarmt het koude water. Alle kranen hebben straalregelaars.
Vaatwasser en wasmachine hebben een hot-fill-aansluiting. Verder heeft de woning standby-killers (bespaart per jaar zo’n 450 kWh), een auto-laadpaal, en werkt de LED-verlichting op basis van bewegingsmelders.