Een aantrekkelijke rol voor domotica (deel 2)

Zoals in deel 1 (BouwTotaal 2014, nr. 12) al beschreven zal de doorbraak van domotica niet van de fun toepassingen komen. In deel 1 werd al gewezen op de vele applicaties. Energie en Zorg zijn zeer waarschijnlijk de krachten die domotica onze woningen zal gaan binnentrekken. Dit deel onderbouwt die gedachte en gaat tevens in op mogelijke verdienmodellen.
 
Tekst: Prof. Dr. Ir. Jos Lichtenberg
 
Wat is het toch dat we ons in woningen low-tech opstellen, terwijl we in onze auto’s weelderig omringd zijn met automatisering? Ik doel dan op de regensensor om de ruitenwisser aan te sturen, maar ook op indoor climate, de airbag die gelukkig alleen wordt geactiveerd als het nodig is, de signaaltjes die je krijgt als er een deur niet goed dicht is of als iemand zijn gordel niet om heeft, et cetera. En dat is nog maar een deel van de automatisering. De gehele motor werkt in belangrijke mate op basis van sensoren die signalen genereren waarop besturingen zijn gebaseerd. Als u bijvoorbeeld denkt dat altijd dezelfde hoeveelheid brandstof wordt ingespoten heeft u het mis. Die wordt gedoseerd op de vraag (die kun je nog wel bedenken), maar die vraag is weer afhankelijk van weertype, de temperatuur van de motor, de luchtvochtigheid, et cetera. Een belangrijke bijdrage in het zuiniger maken van auto’s is juist door die automatisering-slag gerealiseerd.
Is het voorts niet vreemd dat we in een auto waar de bestuurder vanuit zijn stoel alle deurvergrendelingen handmatig kan bereiken, we een centrale deurvergrendeling met afstandsbediening hebben, maar dat we onderweg op vakantie altijd gaan twijfelen of de achterdeur wel dicht is? De bouw liep altijd achter en ook hier zullen we zien dat de automatisering eindelijk gaat oprukken, voor zover dat sluipend al niet aan de hand is. De evolutie van de thermostaat en veel stand alone ontwikkelingen op het gebied van licht en lucht illustreren dat.
 
Energie
HoTT is conform Active House opgezet met een hoge binnenmilieu kwaliteit. Als gezondheid en comfort op orde zijn wordt gekeken hoe je uiteindelijk energiearm, in het geval van HoTT energieleverend, kunt worden. Meer ventileren kost energie. Maar wat dan nog als je weet dat het aanzienlijk gezonder is en dat je het bovendien kunt compenseren met duurzame productie, zoals in HoTT wat extra (totaal 94) m2’s PV (zie foto).
Juist als je wat energie weggeeft in ruil voor licht en lucht wordt het interessant om verfijnd te sturen. Dan kun je toch zonder comfortverlies energie besparen. In de literatuur worden vaak spectaculairdere resultaten geclaimd, maar in een Australisch onderzoek (Tejani et al, 2011) is 18% gemeten. Veel ervaring bestaat er met totaalbeheer systemen, waarbij ook de balans met gezondheid en comfort wordt gezocht, echter nog niet. Misschien is het daarom wat meer, wellicht ook wat minder, maar substantieel is het altijd.
Zonder diep te graven is de complexiteit te illustreren aan de hand van het schakelen van zonwering. In de zomer dient deze bij zon te sluiten om oververhitting te voorkomen. Tenzij het comfort wordt aangetast en er een bereidheid is om de warmte weg te koelen of de temperatuur wat op te laten lopen en met nachtkoeling de warmte ’s nachts weer weg te ventileren. In de winter is het nog eenduidiger: altijd omhoog sturen, laat de gratis warmte maar binnen komen. De complexiteit zit zoals bij veel variabelen in het voor- en naseizoen. De keuze om zonwering omhoog dan wel omlaag te sturen is hier afhankelijk van wat ‘het weer’ gaat doen. Soms lijken lente en herfst op de winter, soms ook op de zomer. Kortom, er komt heel wat intelligentie bij kijken om zo’n systeem intuïtief te laten werken. Denk maar aan de twijfelende zonwering in gebouwen als er af en toe een wolkje voor de zon kruipt. Dat kan beter en dat is ook de ambitie binnen HoTT. Het is wel een wat vereenvoudigd voorbeeld, want er zijn natuurlijk veel meer variabelen, zoals de ventilatie, de warmtepomp, de collectoren en de te openen ramen. Het idee met KNX is dat zodra je een sensor aansluit de software vraagt welke actoren aangestuurd moeten worden. Daartussen zitten berekeningen (software).
 
Zorg
De andere functie ondersteunt het ouder worden. Zorg op afstand zal in de gehele markt steeds belangrijker worden. We kunnen de zorg in feite niet meer betalen, terwijl we meer ouderen hebben die wensen hebben en waarvoor steeds meer therapieën, medicijnen en hulpmiddelen worden ontwikkeld. Als je wat vergeetachtig wordt kan een apparaat medicijnen klaar leggen en kan de verpleging op afstand controleren of het medicijn is ingenomen. Of de arts kan de ontlasting in het toilet analyseren. Om nog maar niet te spreken over noodoproepen, een camera om een contact te leggen met andere mensen, familie, enzovoort. Daarbij kan op afroep (noodoproep) worden gecontroleerd (een toeziend oog toelaten) of is er de optie om de voordeur op afstand te openen. Als je niet mobiel of een dag bij je kinderen bent zie je bijvoorbeeld op afstand dat de boodschappendienst voor de deur staat.
Als je gezond bent denk je niet aan dat soort dingen en is er geen drive om te investeren. Als je woning echter is voorzien van een basisvoorziening, dan wel om energieredenen al van een systeem is voorzien, is de stap naar gezondheidsapplicaties klein. Schakel een apparaat aan en met het KNX protocol zoekt dit apparaat contact met de software en eventuele andere voorzieningen waarmee dit apparaat moet samenwerken. Bijvoorbeeld een camera die zich instelt op internet om contact met buiten te (kunnen) maken of een afstandsbediening waarmee het licht kan worden geregeld, voor zover er niet al door middel van zogeheten scenes sfeer instellingen zijn voorgeprogrammeerd (lezen, TV kijken, bezoek ontvangen, slapen, et cetera).
Het is eigenlijk vreemd dat zorginstellingen nog zo beperkt gebruik maken van deze technologie. Vreemd, omdat deze instellingen de investeringen onmiddellijk kunnen terugverdienen door bijvoorbeeld efficiënter te werken en, wat voor HoTT primair is, ook de energierekening kunnen verlagen. Overigens zijn er ook goede uitzonderingen. ‘Het Dorp’ in Arnhem, waar bij het 50-jarig bestaan twee proefwoningen zeer ruim werden uitgerust met domotica, geldt als vlaggenschip. In het verlengde van de home automation zijn hier ook allerlei hulpmiddelen toegepast om mensen bijvoorbeeld in- en uit bed te krijgen. Ondanks een zware handicap worden ze zo toch zelfvoorzienend. Een indrukwekkend project ontworpen door Archipel Architecten en gerealiseerd onder leiding van Harry van Heeswijk van An Archi. En net als bij HoTT, met de inzet van Timmers Electrotechniek, die zich bij uitstek als specialist profileert. Mooi ook omdat het een aantrekkelijke woning is, die niet een stigmatiserende uitstraling heeft, iets waaraan veel gebouwen en apparaten in de gezondheidszorg nog wel te lijden hebben. Het project verwierf in 2013 het Slimbouwen keurmerk en won de Slimbouwen award voor het slimste project en is nu gereed om als een soort veldlab ervaring op te gaan doen. Domotica en flexibiliteit zijn hier bij uitstek geschikt, omdat bewoners met een totaal andere handicap moeten kunnen wisselen.
 
Verdienmodel
Het probleem is wellicht dat het verdienmodel gecompliceerd is. De ontwikkelaar of verhuurder staat niet te trappelen om de woning duurder te maken. Toch, als je even bereid bent om in de tijd steeds terugkerende kostenvoordelen, zoals met betrekking tot energiebesparing, netto contant te maken, is er een enorme ruimte om te kunnen investeren. Woningen en gebouwen faciliteren processen en zijn dus investeringen en geen kostenpost. Een verzekeringsmaatschappij hoeft bijvoorbeeld minder uit te keren. Maar de zorgverlener moet daarvoor investeren en de corporatie moet meewerken: de bewoner vaart er wel bij. In dit model is enige huurverhoging te rechtvaardigen, maar zouden vooral de verzekeraar en de zorginstelling de portemonnee moeten trekken. Zij investeren een beetje in ruil voor een grote reductie van uitkeringen respectievelijk het realiseren van een efficiënter zorgproces. De gebruiker wordt gelukkiger en dat levert ook minder sores, bijvoorbeeld minder huurderswisselingen per woning, voor de corporatie op.
Als je weet wat een huurderswisseling kost, kun je sommetjes maken en kun je meer investeren aan de voorkant om per saldo gunstiger uit te komen. Als je een deal met de verzekeraar kunt maken, kun je een lagere premie bedingen en het verschil ‘netto contant’ uitgedrukt voor een deel investeren om tot een zowel lijfelijk als financieel aanmerkelijk gezonder eindresultaat te komen. Als er op gemeenschappelijk (maatschappelijk) niveau een enorme winst te behalen valt en de individuele stakeholders niet allen een voordeel kunnen behalen, dan zou je zeggen dat een goed gesprek wonderen zou moeten kunnen verrichten. Eens zal het gezond verstand toch moeten zegevieren?
 
Domotica is HoTT
 
Referentie:
Tejani, D., Al?Kuwari, A.M.A.H., Potdar,V. (2011) ‘Energy conservation in a smart home’; Digital Ecosyst. & Bus. Intell. Inst., Curtin Univ., Perth, WA, Australia, Digital Ecosystems and Technologies Conference (DEST), Proceedings of the 5th IEEE International Conference, Daejeon, ISBN:978?1- 4577?0871?8, p241?246
 

Serie artikelen House of Tomorrow Today
Jos Lichtenberg is hoogleraar bouwproductontwikkeling aan de TU/e en stichter van Slimbouwen. Hij realiseerde onlangs in Sterksel een woning in de geest van deze procesinnovatie. Daarnaast werden de uitgangspunten van Active House gevolgd, een vanuit de gebruiker ontwikkeld energieconcept. Daarmee is nu ook een energieleverende woning gerealiseerd.
Al met al is de woning een proeftuin voor toekomstgericht denken waarbij vanuit het totaalconcept marktpartijen gericht zijn uitgenodigd. Soms met bestaande innovaties, slim bijeen gebracht, soms met compleet nieuwe producten.
Deze serie gaat thematisch in op de vele aspecten rondom deze in Sterksel gerealiseerde woning, waarbij dit ook breder wordt getrokken richting ‘de markt’. De woning is namelijk niet ontwikkeld als doel op zich, maar als tussenstap onderweg naar morgen. Vandaar dat de woning House of Tomorrow Today (HoTT)’ is gedoopt. Gaandeweg wordt aldus met deze serie een toekomstbeeld geschilderd.