Bouwwereld op weg naar nul op de meter

Nul-op-de-meter is in de bouwwereld uitgegroeid tot een waar buzzword. Huizen die meer energie opwekken dan ze verbruiken, worden al volop gebouwd. Dura Vermeer en KlaassenGroep – twee van de koplopers op het gebied van nul-op-de-meter bouwen – lichten hun concepten toe.

Tekst: Maaike Belder, in opdracht van RVO.nl

Veel bouwbedrijven werken sinds een aantal jaren conceptueel. Ze gaan uit van een bepaald concept van een woning en verbeteren dat bij ieder volgend project. Het bouwproces wordt efficiënter en het leidt tot betere producten, minder afval en minder faalkosten. Vooral op het gebied van energieprestatie worden sprongen gemaakt. Veel bedrijven zien het als een uitdaging om de energievraag tot nul terug te dringen. Toch is de productie van deze woningen nog lang niet gewoon. Op dit moment gaat slechts een geschatte vijf tot tien procent richting nul op de meter.

Dura Vermeer PCS-Hybride nul-op-de-meter woningen.

Drie generaties

Dura Vermeers PCS-woningbouwconcept kent sinds 2008 inmiddels al drie generaties. Na Ypenburg en Zoetermeer kreeg de derde generatie in Rijswijk de eerste woningen volgens de nul-op-de-metervariant: PCS-Hybride. Dat richt zich op grondgebonden nieuwbouwwoningen van 200.000 tot 300.000 euro voor startende gezinnen van 25 tot 35 jaar. Dick Boelen, directeur Dura Vermeer Vastgoed: ‘Met de toegevoegde warmtepompinstallatie, een vraaggestuurd ventilatiesysteem, verhoogde isolatiewaarde, extra zonnepanelen en driedubbel glas moet de energierekening van een huishouden op nul uitkomen. We hebben veel geleerd van eerdere generaties van het concept. Zo deden we in de eerste generatie woningen te weinig aan voorlichting van de bediening van de installaties, terwijl dat een belangrijke factor is in het succes.’
 

Op 11 december 2013 startte de KlaassenGroep met de bouw van zeven energienotaloze woningen niaNesto in Nijmegen. De woningen voor woningcorporatie Portaal zijn sociale huurwoningen met een huurprijs van € 680,- per maand. Portaal noemt het project een ‘revolutie in de sociale woningbouw’.

Levend huis

Het woonconcept van de KlaassenGroep heet CasaVita. ‘Letterlijk vertaald ‘levend huis’’, vertelt commercieel directeur Dirk-Jan Klaassen. ‘Het past zich aan de wensen van de bewoners aan, die zelf de indeling van onder meer gevel en verdiepingen en de positie van elektrapunten bepalen. We richten ons direct op woningcorporaties en beleggers. Die zien lage energielasten als een unique selling point naar hun huurders. Dat is het natuurlijk ook: geen energierekening en tegelijkertijd comfortabeler wonen. Na het eerste project in 2012 in Nijmegen volgde Ulft en volgend jaar staat Winterswijk op de planning.’ 
Het concept van de KlaassenGroep maakt nul op de meter mogelijk door onder meer een lucht-waterwarmtepomp met vloerverwarming of luchtverwarming, isolatiemateriaal twee keer zo dik als de huidige norm, zonnepanelen en driedubbel glas.
 

Dura Vermeer PSC Hybride in Rijswijk.

Lucht-waterwarmtepomp

De KlaassenGroep gebruikt een lucht-waterwarmtepomp voor verwarming en warmtapwater. Buitenlucht wordt gebruikt als bronwarmte. Een dergelijk systeem is overal in Nederland te realiseren, onafhankelijk van lokale factoren, zoals bodemgesteldheid. Bovendien vergt het minder kosten, omdat er geen (dure) bron hoeft te worden geboord. Klaassen: ‘De lucht-waterwarmtepomp is een bewezen techniek in Duitsland. Prima toe te passen in ons land, maar als je daarvoor kiest, moet je wel zorgen dat je zelf kunt monitoren en bijsturen. Dat is net zo belangrijk als de bouw zelf. Om het project te laten slagen wil je na één jaar gegarandeerd een energierekening van 0 euro. We gebruiken daarom ook niet téveel innovaties, het moet immers wel werken.’

Het woonconcept CasaVita van de KlaassenGroep in Ulft.

Bodemenergie en balansventilatie

Dura Vermeer kiest in haar concept vanwege de betere energieprestatie wel voor bodemenergie. Het systeem bestaat uit een individuele warmtepomp met een bodemlus die tot 150 meter diepte kan gaan. De warmtepomp verwarmt de geïnstalleerde tapwaterboiler. Op de begane grond en de verdiepingen is vloerverwarming. Boelen: ‘Het aanleggen van de bodemlus is verbeterd. Er is een nieuwe boortechniek ontwikkeld, waardoor het boren sneller en dus goedkoper is geworden.’ 
Voor de ventilatie gebruikte het bouwbedrijf eerder natuurlijke toevoer in de vorm van gevelroosters, maar mensen klaagden soms over koude tocht. ‘Het is daarom beter de verse buitenlucht eerst voor te verwarmen’, vervolgt Boelen. ‘Daar waren we in eerste instantie niet enthousiast over, maar als je het goed aanlegt, levert het wel meer comfort. Dat blijkt nu ook uit de resultaten van de eerste tweehonderd woningen die we zo hebben gemaakt.’ Het balansventilatiesysteem met warmteterugwinning zuigt in ieder vertrek de ventilatielucht mechanisch af. De verse lucht wordt aangevoerd via één centraal punt op de overloop van de verdieping en gedistribueerd via openingen onder de deuren.
 

Dakunit luchtwarmtepomp weggewerkt.

De praktijk werkt

Voor het energiegebruik in hun woningen gaat de KlaassenGroep uit van een gemiddelde norm van het Nibud. ‘Een driepersoonshuishouden’, aldus Klaassen. ‘Als bewoners meer of minder energie gebruiken, betalen ze geld bij of krijgen ze terug. Dat gaat om kleine bedragen. Onlangs moest een vierpersoonsgezin 5 euro per maand bijbetalen. Het is ook de manier waarop je met energie omgaat. Vergelijk het met een zuinige auto: als je daarmee constant hard optrekt, verbruik je meer benzine. We vertellen mensen dat ze op hun verbruik letten. Op een speciale pagina op Facebook geven we ze daarvoor tips mee.’

Extra capaciteit

Volgens Boelen is ook het nul-op-de-meterconcept van Dura Vermeer bewezen in de praktijk. ‘We geven 25 jaar garantie op een vastgestelde norm. Daarbij is de afspraak dat de bewoner niets aan de schil van de woning doet. Een knelpunt in dit soort concepten is dat mensen zelf dingen aanpassen. Zo hing een bewoner een eigen afzuigkap op met een doorvoer door de gevel. Dat beperkt de garantie. Maar ook een hoogpolig tapijt kan problemen veroorzaken, omdat dit warmte tegenhoudt en de vloerverwarming daardoor niet optimaal werkt. Dat vergt goede voorlichting van onze kant. Daarnaast bouwen we standaard extra capaciteit in. De ontwerptemperatuur ligt op 22 graden Celsius en we bieden garantie op 21 graden, een kleine overdimensionering dus. Een volgende stap in de conceptontwikkeling is te onderzoeken hoe we hier in de toekomst nog meer op kunnen anticiperen.’

Liever een luxe keuken

Klaassen denkt dat huiseigenaren of kopers nog niet helemaal klaar zijn voor nul-op-de-meterconcepten. ‘Ons concept kost circa 17.500 euro, bovenop de woningprijs. Mensen vinden dat te duur, de financieringsruimte is er niet of men wil die niet opnemen. Op dit moment stoppen mensen extra bestedingsruimte toch liever in een luxe keuken of badkamer dan in het energieneutraal maken van hun woning. Voor particuliere woningbouw is het concept haalbaar, maar het is afhankelijk hoe kopers het geld willen inzetten. De meerkosten worden in een redelijke termijn via de energierekening terugverdiend. Maar veel hangt af van ideologische motieven en de financiële ruimte die kopers zelf hebben of de banken bereid zijn te geven.’
 

Luchtwarmtepomp, project Nijmegen van Klaassengroep.

Ambassadeurs inzetten

Dura Vermeer maakte een speciaal financieringsmodel voor particulieren. Boelen: ‘Mensen die een huis kopen, kunnen het hele pakket voor 100 euro per maand huren. Dat is inclusief onderhoud en garantie. Kopen kan ook, hoewel de meeste bewoners kiezen voor huur.’ De strategie van de bouwer is om het wooncomfort van hun nul-op-de-meterconcept over te brengen via bewoners. ‘Zij zijn onze ambassadeurs’, vervolgt Boelen. ‘Wooncomfort is moeilijk aan te duiden, dat moet je beleven. Als bouwende partij kun je wel zeggen dat het heerlijk is om in zo’n huis te wonen, maar de boodschap komt beter aan als bewoners dat zelf vertellen.’
 

Zonnepanelen, project Nijmegen van Klaassengroep.

Koplopers

Zowel Dura Vermeer als de KlaassenGroep noemen zichzelf koplopers op het gebied van nul-op-de-meterconcepten. Klaassen: ‘We hebben met onze vergaarde kennis van de afgelopen jaren een voorsprong op collega’s. Die positie willen we behouden, maar kennis delen we graag met andere bouwende partijen. Het is geen rocket science, het is een kwestie van bouwkundige en technische aspecten met elkaar combineren en afstemmen.’ 
Volgens Boelen is de sleutel tot succes om de beste te worden in je eigen concept. ‘We hebben het ons volledig eigen gemaakt en kunnen het foutloos in de markt zetten. Natuurlijk is er ruimte voor verbetering, leren hoort bij zulke projecten. Het belangrijkste is keuzes maken. Switch niet – of althans niet te snel – naar verschillende leveranciers als je een warmtepomp ergens drie tientjes goedkoper kunt krijgen. Kwaliteit en onderling vertrouwen zijn een groot goed, want het stopt niet na de ontwerpfase. Die fase loopt door in de realisatie en het einde daarvan is pas het begin van de gebruiksfase.’
Klaassen vindt het jammer dat bijvoorbeeld corporaties de kennis van bouwers nog niet volledig benutten. ‘Ze geven een budget mee waarvoor we het moeten doen. Terwijl zeker bij nul-op-de-meterconcepten een hogere investering op den duur tot meer winst leidt. Dat wordt nog lang niet altijd gezien. Daar ligt de uitdaging voor de toekomst: laten zien dat het werkt.’ Boelen ziet het belang van grootschalige uitrol. ‘Opschalen levert wat op, kostprijsreductie bijvoorbeeld. Dat bereik je door zelf meer te bestellen, maar ook als steeds meer bouwende partijen interesse hebben in bepaalde onderdelen. We zien in de markt een groeiend aantal nul-op-de-meterconcepten. Dat is alleen maar goed. Uiteindelijk willen we allemaal naar een meter die aan het eind van het jaar dezelfde stand aangeeft als aan het begin.’
 

Ervaringen vernieuwers in woningbouw

In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) voerde de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) samen met Energiesprong en partijen uit het Lente-akkoord een inventarisatie uit onder zeven bouwpartijen die nul-op-de-meterwoningen realiseren. Het leidde tot een brochure met veel kennis, lessen en aanknopingspunten voor andere partijen. De brochure signaleert trends en ontwikkelingen rond innovaties die bijdragen aan de doelen van het Energieakkoord.

De brochure Nul op de meter: ervaringen van vernieuwers in de woningbouw is te downloaden via www.rvo.nl/vernieuwers-in-de-bouw.
 

Voorbeelden energiezuinig bouwen

RVO.nl biedt integrale en transparante kennis over de duurzaam gebouwde omgeving en vervult hiermee een gidsfunctie voor ondernemend Nederland om de verduurzaming te bevorderen. Voorbeelden van energiezuinig bouwen? Kijk ter inspiratie in de database: www.rvo.nl/energiezuiniggebouwd.
 

Nul-op-de-meter, energieneutraal, EPC-0?

Er zijn veel begrippen rond energieambities voor zeer zuinige nieuwbouw. Is er verschil en wát is het verschil? Deze uitgebreide begrippenlijst van RVO.nl geeft een overzicht en definities: www.rvo.nl/begrippenlijst-gebouwen.