Zoals ik in de vorige editie van BouwTotaal in mijn aankondiging schreef, wens ik u van harte toe dat u nooit in uw leven met een brand te maken krijgt. Die kans is ook zeker aanwezig, maar realiseer u dat als het gebeurt de schade doorgaans vele malen groter is dan hetgeen u denkt en hetgeen waarvoor u zich denkt te hebben verzekerd. In dit eerste artikel schotel ik u ter overpeinzing wat onderschatte risico’s en afwegingen voor.

Tekst: prof. dr. ir. Jos Lichtenberg
 

Het merendeel van de doden door brand valt bij woningbranden

In Nederland zijn jaarlijks gemiddeld ruim 50 doden door brand te betreuren. De jaren ervoor lagen de aantallen lager en er lijkt nu sinds 2013 een stijgende trend te zijn. Het merendeel van deze doden valt bij woningbranden. Het aantal branden zonder dodelijke slachtoffers is een veelvoud hiervan.
Dat zijn harde constateringen, maar toch lijkt de statistische kans om ooit een brand aan den lijve mee te maken beperkt te zijn. Zo af en toe kom je de brandweer met loeiende sirenes tegen en vraag je je af of het weer loos alarm was. Precies dat illustreert dat velen van ons de realiteit van een kans op brand niet onderkennen. ‘Dat overkomt mij toch niet’, zo lijkt iedereen te denken.

Rook

Als het gebeurt heb je vrijwel onmiddellijk een groot probleem. Een frituurketel in de fik valt te bezweren, maar velen staan wel even onhandig te kijken. ‘Wat te doen?’ Geen water op het vuur, maar wat doen mensen in paniek? En als het geen water is wat dan wel? Als je te lang wacht kunnen andere materialen in de directe omgeving vlam vatten en loopt het alsnog snel uit de hand.
Erger is als je ’s nachts hoestend wakker wordt omdat je kamer onder de rook staat. Mensen denken bij brand aan een vlammenzee en die is er in zo’n geval ook ergens in de woning of het hotel waar je verblijft. Maar de rook zorgt afhankelijk van compartimentering en rookafvoersystemen voor een veel grotere zone in het gebouw waarin mensen in de rook worden gezet en het dan moeilijk vinden om te handelen.
Op de begane grond vlucht je naar buiten, maar op de verdieping is dat voor de meesten geen optie. Oefeningen met kunstmatige rook tonen aan dat mensen in hun eigen woning al volledig gedesoriënteerd raken. ’s Nachts vind je in het donker op weg naar het toilet moeiteloos de klink van de slaapkamerdeur, maar hoestend in de rook is dat een andere zaak. En als het thuis al niet lukt, hoe is het in het hotel waar je verblijft dan wel niet gesteld? Ik bestudeer altijd de vluchtroute als ik in een hotel verblijf. Op het kaartje op de kamerdeur, maar ik ga ook altijd de vluchtroute verkennen. Ik heb wel het idee dat ik een van de weinigen ben overigens. En dan nog zal ik ook wel overvallen worden als het tijdens een vaste slaap gebeurt.
 

Oefeningen met kunstmatige rook tonen aan dat mensen in hun eigen woning al volledig gedesoriënteerd raken bij brand. Elders zal dat probleem dus nog groter zijn.

Impact

Brandoefeningen bij bedrijven verlopen vaak in een wat lacherige sfeer. Je moet het doen om de juiste routines aan te leren, maar je moet het ook niet te vaak doen om te voorkomen dat mensen niet meer op de vlucht slaan als er echt wat aan de hand is. Zo erg is het, we nemen op een bepaald moment zelfs zo’n oefening niet meer serieus.
Als het gebeurt en zelfs als er geen slachtoffers zijn gevallen, is de impact gigantisch. Mensen die het hebben meegemaakt zijn vaak getraumatiseerd. Je raakt je bezittingen kwijt, ook onvervangbare stukken met een emotionele waarde. Velen weten niet wat hun verzekering nu echt dekt. Die dekt vaak niet alles, soms de dagwaarde na afschrijving. Soms blijkt de waarde groter dan de verzekerde waarde en dat geeft ook problemen. En dan nog, al is de dekking in orde, wat doe je met gevolgschade. Je moet tijdelijk ergens verblijven, je bent een archief kwijt, wat doe je met een aansprakelijkstelling uit je omgeving, wellicht wegens een vervuilde gevel of beschadigde auto’s. In geval van een bedrijf is de financiële impact enorm. Wat doe je met je stilvallende productie en dus derving, of je beschadigde winkel terwijl de salarissen van je personeel gewoon doorlopen? Blijven je klanten wel vertrouwen houden als je ze een aantal weken niet kunt beleveren?
 

Brandoefeningen bij bedrijven verlopen vaak in een wat lacherige sfeer.

Risico

Uiteindelijk gaat het bij een risicoanalyse om kans x impact. De kans lijkt inderdaad beperkt, maar de impact is doorgaans veel groter dan men vooraf kan bedenken. Het risico kan worden beperkt door het nemen van bouwkundige en installatietechnische maatregelen. Denk aan de keuze voor de toepassing van onbrandbare materialen of door compartimenteren van het gebouw zodat de brand in eerste instantie hooguit een gedeelte van het gebouw kan opvreten. In de serie over het House of Tomorrow Today heb ik de lezer bijvoorbeeld wel eens geattendeerd op het belang van isolatiemateriaal. Op weg naar energieneutraal nemen de isolatiediktes exponentieel toe en het is al niet zeldzaam dat meer dan 50% van alle materiaal (uitgedrukt in kuubs) uit isolatiemateriaal bestaat.
Risico’s kunnen ook worden gereduceerd door procedurele interne afspraken over de opslag van brandbare stoffen of door het trainen van medewerkers ten aanzien van brandbestrijding. En tot slot is het risico af te kopen door een goede verzekering te sluiten. Het is natuurlijk oervervelend om in de kleine lettertjes van de verzekeringsvoorwaarden te duiken, maar toch zou dat zinvol zijn als onderdeel van een serieuze risicoanalyse.
Of je nu investeert in een veiliger gebouw of een goede verzekering, met een goede risico analyse kun je zo’n besluit op een rationele basis nemen. Daarbij maakt het natuurlijk veel verschil of je de mogelijke schade door brand wat luchtigjes opneemt of daadwerkelijk alle reële risico’s meeneemt. Het maakt natuurlijk wel uit of je drie maanden derving door productie uitval wel of niet mee calculeert.

Brand-ogen

Het is ook de vraag of je zo’n risicoanalyse zelf zou moeten maken. Ik denk het eerlijk gezegd van niet. Althans, zeker bij bedrijven niet. Maar ook de woningbezitter zal uiteindelijk niet de verzekering met de laagste premie kiezen zodra hij de impact goed in beeld heeft. Het is bovendien handig om tijdens de ontwerpfase al brandbewuste keuzes te maken. Die kosten vaak niets extra’s, maar dan moet je wel een beetje deskundigheid in huis halen. Ik vrees dat die kennis niet of hooguit op onderdelen van je normale bouwpartijen komt. Niet van de architect, noch van de aannemer, noch van de installateur of constructeur.
Je hebt denk ik iemand nodig die met ‘brand-ogen’ kan kijken. Die kan doorgaans wel wat zwakke plekken blootleggen. Dat kun je als slecht nieuws beschouwen, maar wees blij. Juist dan is ingrijpen nog mogelijk en ten tweede zorgt de bewustwording ervoor dat je op basis van realistische risico’s je maatregelen neemt en een keuze voor een verzekering maakt.
 
 

Bouwt u ook slim? Meld u aan!

Hebt u ervaring met Slimbouwen? Meld u dan aan als deelnemer in Slimbouwen! De deelnemers in Slimbouwen steunen de filosofie van Slimbouwen. Zij zijn ervan overtuigd dat de bouwsector anders moet worden om ervoor te zorgen dat we een duurzame toekomst kunnen realiseren.

De deelnemers passen Slimbouwen toe in de praktijk. Slimbouwen vindt u zo terug in de producten, concepten en projecten waar de deelnemers bij betrokken zijn. Op de reguliere bijeenkomsten ontmoeten de deelnemers elkaar en wordt de onderlinge band versterkt en de onderlinge kennis vergroot. Een greep uit deze slimme projecten, producten, diensten en concepten vindt u terug in de etalage van Slimbouwen, op de website.

Stichting Slimbouwen

Einsteinbaan 1
Postbus 1127
3430 BC Nieuwegein
T + 31 (0)30 7509805
E info@slimbouwen.nl
I www.slimbouwen.nl
 
 

Nieuwe serie over brandveiligheid

Als productontwikkelaar probeer ik vooral een integrator van kennis te zijn. Je kunt niet in alle onderdelen specialist zijn en dat ben ik ook niet, maar meer dan een bouwfysicus of constructeur (die in dat specialisme ook dieper gaat) beschik je als productontwikkelaar over het vermogen om snel nieuwe kennis eigen te maken en vooral om deze praktisch en evenwichtig te combineren met andere eveneens belangrijke kennisdomeinen. Toch begeef ik mij met een nieuwe serie in BouwTotaal over brandveiligheid op het terrein van een specialisme. Dat is mogelijk omdat ik mij weet gesteund door specialisten en ook omdat het onderwerp net zoals bij productontwikkeling breder wordt getrokken en in een context wordt geplaatst.
 

Veelal wordt met betrekking tot brandveiligheid de regelgeving braaf gevolgd, maar is dat genoeg? Begrijpen we nog wat we doen? Zijn we wel gemotiveerd om er veel energie in te steken? Ik waag het te betwijfelen. Mogelijk komt dit door het collectieve idee dat het ons toch nooit zal overkomen. Als productontwikkelaar/ontwerper heb ik vaak te maken met dit onderwerp en vanuit die invalshoek en in samenhang met andere factoren die het ontwerp bepalen, wil ik u samen met andere gastauteurs meenemen in dit belangrijke onderwerp.

Inhoud

In de serie die start in deze BouwTotaal, gaan we in op wat brand nu eigenlijk is, over het verloop van een brand, over wat een gebouw brandveilig of juist brandonveilig maakt, over rook, maar vooral ook over vuur. Maar ook over risicobeheersing, materiaalgebruik, et cetera. We leren u gebouwen te bekijken vanuit een brandveiligheidsperspectief, we gaan in op de regelgeving en we gaan in gesprek met verzekeraars. We zullen daarbij ook kritische vragen stellen. We laten deskundigen aan het woord en ook mensen die ooit slachtoffer waren van een brand. Wat dat laatste betreft: Er speelt veel meer dan alleen de technische en fysieke schade die direct na een brand in het nieuws komt. Een brand heeft veel meer dan menigeen denkt een enorme impact, die de directe schade ver te boven gaat.
Ik wens u dat u nooit in uw leven met een brand te maken krijgt. Die kans is ook zeker aanwezig, maar realiseer u dat als het gebeurt, de schade doorgaans vele malen groter is dan hetgeen u denkt en hetgeen waarvoor u zich denkt te hebben verzekerd.
Als u de serie trouw volgt zult u over een dik jaar anders tegen gebouwen aankijken. Met deze reeks hopen we de mind-set van de Nederlandse bouw op scherp te krijgen, zodat wij allen een veiligere gebouwde omgeving tegemoet kunnen zien. Voor een opwarmertje verwijs ik u naar mijn column op deze pagina’s.

Prof. dr. ir. Jos Lichtenberg
Hoogleraar productontwikkeling