Te pas en te onpas hoor je in bouwkringen dat we beter moeten samenwerken, maar slechts weinigen bieden een concrete handreiking hoe dat dan zou moeten. Graag deel ik de beelden die ik daarbij heb, deels gebaseerd op onderzoek.

Tekst: prof. dr. ir. Jos Lichtenberg
 

De complexe bouwkolom.

Ketensamenwerking is een modebegrip. Inderdaad hebben we in de bouw een buitengewoon complexe bouwketen, waarin beter samenwerking absoluut zou helpen. Zie de schematische weergave bij dit artikel. Maar hoe doe je dat nu concreet?
De keten is complex vanwege de versnippering in functies en veel MKB bedrijven. Vanaf de oudheid tot voorbij de middeleeuwen, toen we overigens ook voor opdrachtgevers (bouwheren) serieuze bouwwerken als kathedralen en gemeentehuizen realiseerden, deden we dat met een betrekkelijk eenvoudige organisatie. Een bouwmeester (ontwerper en realisatieverantwoordelijke) als eindverantwoordelijke in het centrum, bediend door een beperkt aantal leveranciers (gilden) uit de directe omgeving. Denk aan timmerbedrijven, glazeniers, smeden, metselaars en beeldhouwers. Deze maakten doorgaans gebruik van materialen uit de directe omgeving; buitengewoon duurzaam dus.

Versnippering

Hoe anders is het nu, waar we sinds de industriële revolutie de versnippering hebben ingezet. Bouwmaterialen kwamen niet langer per se uit de eigen omgeving en producten met een hogere toegevoegde waarde werden over grotere afstanden verkocht. De bouwmaterialenhandel die naast oliehandel in de winter, een aanvullende activiteit voor de zomer zocht, was geboren. Een tweede golf is in de 21e eeuw gekomen met de groei van installaties, die het bouwproces steeds complexer hebben gemaakt. Maar ook met een snel uitdijende regelgeving, de energiecrisis, het onroerend goed als belegging, et cetera. Die had het ontstaan, respectievelijk een snelle groei van nieuwe rollen zoals die van makelaars, bouwmanagers, beleggers, projectontwikkelaars en adviseurs, tot gevolg.
Het mag een wonder heten dat er nog steeds min of meer bruikbare bouwwerken uitkomen, want het systeem kraakt natuurlijk inmiddels van alle kanten. Iedereen is immers uit op sub-optimalisatie en die bereik je niet door open en transparant samen te werken, maar juist door lang mistig te blijven en de kaarten op de borst te houden. Hoe wil je nu in hemelsnaam in die context kunnen komen tot ketensamenwerking?

De bouw in de sandwich

Je ziet wel sub-ketens ontstaan, bijvoorbeeld waar de industrie met hun toeleveranciers of onderling aanvullende bedrijven producten met meer toegevoegde waarde ontwikkelen. Denk aan prefab badkamers of kozijnen met een garantiecertificaat, een renovatiesysteem en producten met een terugname garantie. De aanbodwereld organiseert zich dus geleidelijk.
Aan de andere kant zie je woonconsumenten/gebruikers, al dan niet in samenwerking met bijvoorbeeld een architect, ook actiever worden om zelf op zoek te gaan naar leveranciers. Daarmee wordt het middenveld met handel, aannemers, onderaannemers en ontwikkelaars gepasseerd. Ik heb al vaker geschreven over ‘de bouw in de sandwich’ en dit is wat ik daarmee bedoel. De uiteinden van de keten die elkaar opzoeken, daarmee het middenveld passerend. Daar is het niet zo de keten die zichzelf organiseert, maar ontstaat er een soort druk of bedreiging die de drive gaat vormen om tot innovatie te komen.
 

Bij bouwen in eigen beheer denkt iedereen vooral aan zelfbouwers die op zaterdagen met broers en vrienden een aanbouw of eventueel een eigen woning realiseren. Cor van de Ven was dankzij Slimbouwen en een uitstekende bouwregisseur in staat om ook het enorme project Venco Campus in Eersel van ruim 30.000 m2, in eigen beheer te realiseren. Resultaat: Meer kwaliteit, sneller en ruim 30% onder budget.

Bouwregisseur

Uitvoerende bouwbedrijven dreigen aldus in de mangel te belanden. Maar laten we deze ontwikkeling eens vanuit dit perspectief bekijken. Heel soms worden ook grotere bouwwerken in eigen beheer gerealiseerd. Een groot voorbeeld was de Venco Campus in Eersel (zie foto’s). De technologie was gebaseerd op Slimbouwen en was dusdanig gekozen dat het bouwwerk op een logische wijze uit elkaar te knippen was in een beperkt aantal deelopdrachten, die onderling niet interfereerden. Daarmee werd de complexiteit van het bouwen dermate vereenvoudigd dat een bouwregisseur in dienst van de opdrachtgever genoeg was om een hoogwaardig eindresultaat te bereiken.
Eigenlijk een voorbeeld dat pijnlijk blootlegt dat met een wat andere insteek en bouwtechniek, de meerwaarde van de traditionele aannemer tot een minimum is beperkt. Dat lijkt een bedreiging, maar ikzelf verwonder er mij over dat aannemers deze werkwijze niet grootschalig omarmen. Het verkort de bouwtijd, men kan met dezelfde medewerkers meer omzet maken, het beperkt de risico’s en het vergroot de marges.

Kans

Uiteindelijk zullen de meeste opdrachtgevers nog steeds de aannemer opzoeken, omdat ze daarmee het gevoel hebben dat de risico’s worden afgekocht. Een geweldige kans voor bouwers dus lijkt me.
Eén van de kansen is om je als aannemer op te werpen als systeemleverancier. Je maakt geen prijs op basis van een bestek, maar je wordt aanbieder van een systeem met diensten. Proactief stap je op corporaties af om in te spelen op hun behoeftes. Je wacht niet op de vraag, maar ontwikkelt vooraf het aanbod, dat je breed in de markt zet. Op die route, die momenteel bijvoorbeeld al door de houtskeletbouwers wordt bewandeld, kom ik nog wel een keer terug.
 

Oproep tot medewerking aan onderzoek

In dit artikel wil ik graag de aandacht vestigen op een onderzoek dat we momenteel aan de TU Eindhoven uitvoeren en waarvoor we bedrijven zoeken die mee willen werken. Het onderzoek wordt onder mijn supervisie uitgevoerd door Wim van den Bouwhuijsen. Het gaat uit van Lean principes.

Wim is een voormalig aannemer die met zijn bedrijf actief was in de omgeving van Den Bosch. Het bedrijf is dat nog steeds, maar Wim is gepensioneerd en heeft besloten zijn energie te investeren in een promotieonderzoek. Het uitgangspunt is de verwachting dat door in een vroeg stadium van het proces (aan de voorkant, in ieder geval voorafgaande aan de prijsvorming), samenwerkingen aan te gaan met kern-leveranciers en onderaannemers en als team op te treden, er grote proceswinsten kunnen worden bereikt. Zelfs zo groot dat dit uiteindelijk voor de opdrachtgever een betere kwaliteit en voor alle betrokkenen meer marge en vooral ook werkplezier oplevert.
Als we het hebben over ketensamenwerkingen dan zou dit een voorbeeld kunnen zijn. Het sleutelwoord daarbij is natuurlijk vertrouwen. Het onderzoek is erop gericht om door praktijksituaties te analyseren harde conclusies te kunnen trekken over wat een dergelijke samenwerking inclusief vertrouwen, nu oplevert. Door het hard te maken is de overtuiging dat dit een voedingsbodem zal vormen om vaker en breder die samenwerking op te zoeken.

Oproep

Er zijn al bedrijven die hun medewerking hebben toegezegd, maar een verbreding van goede casussen dan wel bedrijven die hier positief of juist kritisch tegenover staan zijn van harte welkom. We willen graag inzage in de details, de analyse, de ervaringen. Uiteraard is dat niet voor de straat. We trekken overall conclusies, maar uw gegevens blijven beschermd. Wij willen graag uw medewerking en dat gaat u wel wat tijd kosten (denk aan een tot hooguit enkele uren). De worst die wij u voor kunnen houden is dat we u goed zullen informeren over de resultaten en als eerste zullen informeren over tips en trucs waarmee u direct aan de slag kunt.

Overweegt u om deel te nemen, neem dan voor nadere informatie contact op met Wim van den Bouwhuijsen: W.J.M.J.v.d.Bouwhuijsen@tue.nl
 

Prof. dr. ir. Jos Lichtenberg. Jos Lichtenberg is hoogleraar aan de TU Eindhoven en is daarnaast innovator, bijvoorbeeld door organisaties bij te staan bij productontwikkeling en hun veranderingsambities. Daarnaast is hij zelf initiator van diverse innovaties, zoals het house of Tomorrow Today, waarover hij in BouwTotaal een reeks schreef.

Bouwt u ook slim? Meld u aan!

Hebt u ervaring met Slimbouwen? Meld u dan aan als deelnemer in Slimbouwen! De deelnemers in Slimbouwen steunen de filosofie van Slimbouwen. Zij zijn ervan overtuigd dat de bouwsector anders moet worden om ervoor te zorgen dat we een duurzame toekomst kunnen realiseren.

De deelnemers passen Slimbouwen toe in de praktijk. Slimbouwen vindt u zo terug in de producten, concepten en projecten waar de deelnemers bij betrokken zijn. Op de reguliere bijeenkomsten ontmoeten de deelnemers elkaar en wordt de onderlinge band versterkt en de onderlinge kennis vergroot. Een greep uit deze slimme projecten, producten, diensten en concepten vindt u terug in de etalage van Slimbouwen, op de website.

Stichting Slimbouwen

Einsteinbaan 1
Postbus 1127
3430 BC Nieuwegein
T + 31 (0)30 7509805
E info@slimbouwen.nl
I www.slimbouwen.nl