Er lijkt vanuit ons Nederlandse perspectief meer dan voldoende water te zijn. Soms zoveel dat we er last van hebben. We krijgen het niet snel het riool in of het zakt op te weinig plaatsen de bodem in. Als het over water tekort gaat leeft dat bij ons in feite niet, maar wereldwijd zijn er veel zorgen over. Zeker als we het over schoon zoetwater hebben. Water is veel meer, zoals transportmiddel voor schadelijke stoffen. Ondanks de problemen is water al met al een onderwerp met een lage attentiewaarde. Daarom is het goed om een keer in te gaan op deze problematiek. Niet typisch een Slimbouwen onderwerp, maar wel een daarmee gerelateerd duurzaamheidstopic. Hopelijk werkt het als eye-opener.
 

Tekst: prof. dr. ir. Jos Lichtenberg

In een brede zone rondom de evenaar tot voorbij de keerkringen heerst of dreigt droogte. Water is direct verbonden aan groei en dus voedsel. Met een groeiende wereldbevolking is dat een steeds groter wordend probleem. Bij waterproblemen denken we in die context vooral aan waterschaarste. Maar er is veel meer.

Vervuiling

Nog afgezien van het mondiale tekort zijn er in onze industriële contreien vooral zorgen over de vervuiling van water. In water lossen stoffen gemakkelijk op. Omdat water beweegt kunnen die stoffen zich eenvoudig verspreiden. Bronnen zijn bijvoorbeeld lekkages vanuit voorraden of productieprocessen. Of het gaat om bestrijdingsmiddelen die in het grondwater terechtkomen, lozingen op open water, lekkende vaten die ooit in zee werden gedumpt of zelfs radioactief materiaal dat weglekte tijdens en sinds de ramp in Fukushima, nu vijf jaar geleden. Zo ook stoffen die via schoorstenen als micro deeltjes in de lucht komen, daar worden gebonden aan waterdeeltjes en uiteindelijk verspreid neerslaan in de vorm van regen. De natuur verzamelt dat water via beken en rivieren uiteindelijk in de grote bak met water die oceaan heet. Via bevissing komt de aldus verdunde vervuiling vervolgens in de voedselkringloop terecht. Mengen en verspreiden gaat gemakkelijker dan ontmengen en concentreren, respectievelijk separeren, en daarvoor moet heel snel veel meer aandacht komen.

Schoon water voor laagwaardig gebruik

Sinds de industriële revolutie hebben we ons circa twee eeuwen niet bekommerd over de gevolgen van vervuiling. We zagen het probleem domweg niet. Pas sinds circa vijftig jaar zijn we geleidelijk bewuster geworden. Maar we zijn er nog lang niet. Ook in Nederland gaan we wel heel gemakzuchtig met water om. Het is er (nog) in overvloed, dus wij draaien de kraan open en weten ons direct verzekerd van hoogwaardig drinkwater. Bij de productie wordt dan ook zorgvuldig op zaken als legionella, hardheid en smaak gelet.
Overigens drinken we van dat hoogwaardige en smaakvolle water maar een heel klein deel. Per persoon dagelijks circa 2 liter voor koffie, thee en koken. Dit op een overigens licht afnemend totaalgebruik van circa 120 liter. Dat is dan inclusief douchen, wassen, spoelen, besproeien van de tuin, et cetera. Uit de kraan drinken beperkt zich tot een paar glaasjes per dag. Verreweg het grootste deel van dat super schone water wordt dus voor laagwaardigere doeleinden gebruikt. Via het afvoerputje of toilet en vervolgens via een PVC of PP kanalenstelsel en aansluitend een indrukwekkend ondergronds rioolstelsel, wordt het slechts licht vervuilde water (grijs water) over tientallen kilometers weer naar een zuiveringsinstallatie geleid. Met behulp van moderne technologie wordt er daar weer schoon water van gemaakt. Dat alles voor de prijs van slechts één luttele Euro per m3. Tien liter voor slechts één cent! Duizend keer goedkoper dan een literfles Spa Blauw. Ongelooflijk toch?
 

Foto: WWTP Antwerpen-Zuid.

Flessenwater

Die lage prijs is, u vermoedde het al, in feite kunstmatig. De eenheidsprijs is zo laag omdat allerlei kosten zoals de aanleg en onderhoud van het riool, de zuiveringsinstallatie en het waterleidingnet inclusief watertorens, nauwelijks in de waterprijs worden doorbelast. Ik heb nu geen idee wat wel een rechtvaardige prijs zou zijn, maar die is met zekerheid factoren hoger. Ik zou niet vreemd opkijken als we het dan over 20 a 30 Euro per m3 zouden hebben. Wat je noemt een perverse prikkel. Zo zal de verkwisting immers niet worden aangepakt.
Het systeem met veel vaste lasten (die wij samen fiscaal en dus collectief betalen) en weinig variabele lasten, moedigt niet aan tot een verstandig gebruik. Dat geldt overigens voor veel milieuproblemen. Als we de reële prijs zouden moeten betalen zouden we wel in actie komen. Zoals het kopen van flessenwater voor consumptie, zodat het kraanwater niet zo hoogwaardig hoeft te zijn. We drinken, zoals reeds gezegd, immers slechts 1 a 2 % van het drinkwater. In veel landen is drinkwater in flessen en jerrycans al lang heel normaal.
We zouden bij een hogere waterprijs vanzelf ook ons regenwater gaan gebruiken als douche- en spoelwater. Wellicht zouden we dan ook wel ons eigen kraanwater gaan winnen uit grondwater door middel van een eigen filterinstallatie.
 

Nog afgezien van het mondiale tekort, zijn er in onze industriële contreien vooral zorgen over de vervuiling van water.

Grijswater

Regenopslagtanks met bijbehorende verdelers naar toiletten en grijswater tappunten zijn er volop, maar worden weinig verkocht omdat je de investering niet terugverdient. We praten wel veel over duurzaamheid, maar zijn tegelijkertijd niet bereid daarin onrendabel te investeren. De tanks zijn niet te duur, maar het water is te goedkoop. Ik heb jaren geleden nog wel eens gewerkt aan een product waarbij het semi-gefilterde water ook werd gebruikt voor het koelen van een dak. Door het verdampen van het water werd een plat dak op circa 20-25 graden gehouden, waar het anders in de volle zon meer dan 80 graden met pieken boven 100 graden zou zijn. Daarmee wordt de warmtestroom van buiten naar binnen enorm afgeremd. Met drinkwater zou dat een doodzonde zijn, maar met grijswater is dat zeer verdedigbaar. Een enorme besparing op de interne koellast of een verbetering van het comfort vormen extra drives om een dergelijke installatie aan te schaffen. En hiermee kan dan natuurlijk ook het toilet van spoelwater worden voorzien.
Die ontwikkeling is gedaan in een gebouw in Kelpen, waar we ruim vijftien jaar geleden met een eigen productontwikkeling organisatie introkken. Inmiddels gebruiken we het dak liever voor pv. Dat maakt de toepassing van waterkoeling op basis van vernevelen weer een stuk ingewikkelder en nodelozer maakt. Koelen met de zelf opgevangen energie is dan logischer.

Korte kringloop

Nog een slag verder is dat het afvalwater niet door het riool wordt afgevoerd, maar dat het op een natuurlijke wijze wordt gezuiverd. Regenwater kan direct ter plaatse worden geïnfiltreerd. Met grijs water kan dat ook na een biologische stap via een Individuele Behandeling van Afvalwater (kortweg IBA) en een zogenaamd helofyten filter, dat het water met de natuurlijke hulp van bacteriën zuivert. Het gebruik van gemakkelijker afbreekbare zepen, afwasmiddelen en dergelijke helpt daarbij. Aldus creëer je een lokale korte kringloop die goed beheersbaar en tevens veel goedkoper is.
Met deze bijdrage heb ik enerzijds willen aangeven dat we dringend veel meer zorg aan onze waterkringlopen moeten besteden maar ook dat er al veel mogelijk is. Kennelijk moet de knop nog om.
 

Prof. Dr. Ir. Jos Lichtenberg, hoogleraar productontwikkeling aan de TU/e en voorzitter stichting Slimbouwen. Hij is verder onder andere onder ‘Off Road Innovations’ actief bij organisaties met een innovatieambitie.

Bouwt u ook slim? Meld u aan!

Hebt u ervaring met Slimbouwen? Meld u dan aan als deelnemer in Slimbouwen! De deelnemers in Slimbouwen steunen de filosofie van Slimbouwen. Zij zijn ervan overtuigd dat de bouwsector anders moet worden om ervoor te zorgen dat we een duurzame toekomst kunnen realiseren.

De deelnemers passen Slimbouwen toe in de praktijk. Slimbouwen vindt u zo terug in de producten, concepten en projecten waar de deelnemers bij betrokken zijn. Op de reguliere bijeenkomsten ontmoeten de deelnemers elkaar en wordt de onderlinge band versterkt en de onderlinge kennis vergroot. Een greep uit deze slimme projecten, producten, diensten en concepten vindt u terug in de etalage van Slimbouwen, op de website.

Stichting Slimbouwen

Einsteinbaan 1
Postbus 1127
3430 BC Nieuwegein
T + 31 (0)30 7509805
E info@slimbouwen.nl
I www.slimbouwen.nl