Alles veert weer terug naar het oude?

Er heerst een zekere mate van berusting bij veel bouw gerelateerde bedrijven. Daar waar zij de opleving na de crisis zouden moeten gebruiken om naar nieuwe economische ruimte (innovatie) te zoeken, is de praktijk dat men juist weer doorgaat waar men voor de crisis was gebleven. Hoe lang hou je dat vol? Klopt het wel dat we terugveren? Zitten we nu wel of niet in een revolutie waarbij de markt snel tot een andere vraag komt? Of hebben de conservatieven wellicht toch gelijk en verandert er per saldo niet zo veel.

Tekst: Jos Lichtenberg
 

Bedlam Furnace (hier op een schilderij van Philip de Loutherberg uit 1801) produceerde als eerste grotere bouwdelen in gietijzer voor een brug, die net als het met de brug zich ontwikkelende dorpje de naam Ironbridge kreeg.

Misschien is het woord revolutie in bijvoorbeeld ‘de industriële revolutie’ wel zeer verkeerd gekozen. Een revolutie suggereert een kortstondige periode waarbij de wereld op zijn kop wordt gezet. Kortstondig is dan in de beeldvorming iets van hooguit enkele jaren. De industriële revolutie strekte zich echter uit over circa anderhalve eeuw. Het begon met de ontdekking door Abraham Darby in 1709 dat je met cokes grotere massa’s ijzer tegelijk kon smelten en in één keer kon gieten. Daarmee kon je met gieten ook grotere producten maken. Aanvullend op nagels, ankers, zwaarden, kanonnen met bijbehorende kogels konden we nu ook grotere bouwdelen gieten.
In 1779 bouwde kleinzoon, eveneens Abraham Darby, een brug over de Severn met gietijzer als constructiemateriaal en pas in de 19e eeuw volgden vele greenhouses in botanische tuinen, Crystal Palace en weer later (inmiddels was ijzer, staal geworden) de Eiffeltoren. Onderweg, en daar duidt het woord industrieel op, waren processen gemechaniseerd met de stoommachine als basis. Maar ook transportbanden, aandrijvingen, overbrengingen als tandwielen en riemen, et cetera, vormden de basis voor de mechanisatie van arbeid.
Dat zo’n toch het predicaat ‘revolutie’ meekrijgt is natuurlijk omdat op een tijdschaal vanaf het jaar 0 (of eerder) tot dat moment, 150 jaar relatief gezien nog steeds een korte periode is. Dit nog afgezien van wat je als einde van de Industriële revolutie wilt definiëren. Er is namelijk geen scherp einde en met de Eiffeltoren en elektriciteit als krachtbron spreekt men ook wel reeds van de tweede industriële revolutie.

ICT- en Duurzaamheidsrevolutie

We zijn mijns inziens onderdeel van een paar revoluties tegelijkertijd. Tenminste een ICT- en een duurzaamheidsrevolutie. En ook daarvoor geldt dat deze nu tenminste 50 jaar onderweg zijn en duidelijk nog niet afgerond. Beide thema’s zijn nog volop in beweging. Ik voorspel nu niet dat beide ook 150 jaar gaan duren, waarschijnlijk korter, maar duidelijk is dat het meer is dan een knop omdraaien.
Ik wil dit punt graag maken omdat ik in de markt heel vaak wordt geconfronteerd met mensen en bedrijven die, laat ik zeggen, wat cynisch zijn over de verandering. Zeker in de bouw, een vooral dienstverlenende sector (gebouwen faciliteren een gebruikersproces), lijkt het allemaal niet zo’n vaart te lopen. Tijdens de crisis werd vaak gesteld dat deze een zegen was voor innovatie. Maar nu deze is afgelopen lijken veel bedrijven overwegend in de oude modus terug te schieten. We kunnen er weer even tegen, zo lijkt het.
 

Met het Crystal Palace van Joseph Paxton als voorbeeld (Londen, 1951) werd in Madrid het kleinere Palacio de Cristal gebouwd naar een ontwerp van Ricardo Velazquez Bosco (1887).

Schijn bedriegt

Toch is het de schijn die bedriegt. Na een crisis is er inderdaad weer meer werk, maar zijn niet per se de prijzen beter, al gaat dat nu ook de goede kant op.  De markt biedt ruimte aan een aanbodwereld die zich tijdens de crisis heeft gesaneerd. Als je het hebt overleefd is het dus logisch dat je daarvan nu profiteert. Tegelijkertijd is de markt voor traditioneel werk wel degelijk geslonken. Er zijn nu opdrachtgevers die bewuster dan ooit met duurzaamheid en efficiëntie bezig zijn. Die actiever op zoek zijn gegaan naar andere realisatiewijzen, zoals een meer industriële benadering. Houtskeletbouwbedrijven en andere prefab bedrijven bloeien op en er komen nieuwe spelers bij met nieuwe visies.
Opdrachtgevers raken ervan overtuigd dat het anders kan met bouwen. Ook zij zijn het circus met veel wantrouwen en deelbelangen doodmoe. Die opdrachtgevers gaan op een andere wijze hun uitvraag organiseren, kiezen voor industrieel aanbod (kopen een product in) of kiezen voor de Economisch meest voordelige aanbieding (EMVI), dan wel DBFMO of andere levensduur gebonden constructies. Allemaal veranderingen die invloed gaan hebben op de wijze waarop het proces wordt ingevuld. Hoe de rollen worden gespeeld en hoe ze worden verdeeld. De één leidt tot meer verandering dan de ander, maar alle zullen ze het proces, zoals dat nu klassiek al jaren verloopt, aantasten.

Blindheid

De opdrachtgevers zijn nu nog de innovators en in de minderheid, maar zij snoepen nu een stukje van de reguliere markt weg. Het ligt voor de hand dat die groep zich voortbouwend op het succes van de vroege vogels, uitbreidt. En toch ziet de traditionele aanbodwereld dit fenomeen onvoldoende, om over erkenning daarvan nog maar niet te spreken. Het lijkt wel of er een soort blindheid is voor het feit dat zich een nieuwe wereld aan het vormen is. Dat gaat stap voor stap en net zoals bij de industriële revolutie zullen we wel een paar crises nodig hebben om echt volume te gaan maken. Maar telkens wordt de nieuwe wereld weer een beetje groter en de oude derhalve een stukje kleiner.
Het bijzondere is dat de nieuwe wereld natuurlijk wel door heeft dat zij verandert en dat er een grotere oude wereld is die achterstand oploopt. Opmerkelijk is vooral dat de oude wereld blind lijkt te zijn voor de nieuwe wereld. Het is haast ontkenningsgedrag en met name dat is erg gevaarlijk.
 

3. De geleidelijk oprukkende nieuwe wereld. De Red Ocean krimpt, maar een teruggang van 10% op 90% wordt minder ervaren dan van 10% naar 20% (een verdubbeling) in de Blue Ocean.

Blue and Red Ocean

De nieuwe wereld zal via innovatie ruimte zoeken in een blauwe oceaan waarin in waarde wordt gedacht en niet in kosten. Een en ander gebaseerd op een herdefinitie van toekomst en kansen en inspelend op nieuwe economieën, andere klantwaarden en de feitelijkheden die zich in de wereld aandienen. Denk aan de aanstormende schaarste, vergrijzing, gezondheid, et cetera. Een omgeving waarin wordt geconcurreerd op kwaliteit, originaliteit, innovatie en waarde en niet primair op prijs. De aanbieders kijken vooral naar klanten en niet primair naar elkaar. Er wordt minder concurrentie gevoeld omdat de koek immens groot is.
De huidige bouwkolom articuleert nog steeds overwegend de oude wereld en de daarin herkenbare rollen. De architect, de constructeur, de aannemer, de onderaannemer, de installatieadviseur. Waar innovatie bijna één op één wordt vertaald in fysieke gestapelde innovatie (stand alone producten) en niet wordt gezien als onderdeel van een systeeminnovatie.
De oude wereld, oftewel de verzameling partijen die aan de oude rol vasthouden, kan nog steeds functioneren, maar de markt en marges worden krapper en krapper. Deze partijen kiezen (onbewust) voor de ‘red ocean’ (Kim et al., 2005) die bij een volgend incident zoals een crisis opnieuw zal krimpen. Bij een opdrogende marktruimte worden de prijzen alsmaar slechter en is er steeds minder rek om te bezuinigen. Kortom krimpende of wellicht zelfs negatieve marges en dat houdt uiteindelijk niemand vol.
 

Voorbeeld van de oprukkende industrialisering van het bouwproces. Hier een voorbeeld met prefab HSB elementen.

Gebaande paden

Het is eigenlijk onvoorstelbaar dat we ons zo vastklampen aan de economische opleving. Inderdaad geeft het weer een paar jaar relatieve rust, maar het wachten is op de volgende crisis. Met de minimale marges weet je eigenlijk dat het dan weer heel erg moeilijk gaat worden. Waarom wordt dan nu de relatieve ruimte niet gebruikt om van de gebaande paden af te gaan en te ontdekken dat er wel degelijk een blue ocean bestaat met andere normen en waarden en bewegingsruimte om de toekomst veilig te stellen. Het gaat sneller dan je denkt. Zowel de ICT als Duurzaamheid revolutie gaan zorgen voor een andere vraag en een andere dynamiek. Stilstaan is geen optie. Terugveren al helemaal niet.

Jos Lichtenberg is emeritus Hoogleraar Productontwikkeling. Hij richt zich onder andere via Off Road Innovations (www.offroadinnovations.nl) op het helpen van bedrijven en opdrachtgevers die inzien dat de bestaande weg doodloopt.