‘Wij merken dat stofvrij werken nog steeds veel vragen oproept en verwarring veroorzaakt’, zegt Festool-adviseur Frans van Dijk tijdens het Festool Event, dat plaatsvond tijdens BouwBeurs 2017. ‘Mijn advies: kijk naar wat het ministerie adviseert en luister naar de fabrikanten.’

Tekst: ing. Frank de Groot
 

Het is nauwelijks voor te stellen: maar een bodempje kwartsstof in een jampotje, dat rondzweeft in een sportzaal, kan al te veel kwartsstof betekenen.

Bij de bewerking van bouwmaterialen (beton, kalkzandsteen, hout, et cetera) komen voor de mens schadelijke stoffen vrij. Denk aan boren, slijpen, hakken, frezen, zagen en schuren. Tijdens bewerkingen van kwarts houdende materialen komt er fijn kwartstof vrij. Dit stof is zo fijn dat het via de ademwegen in de longblaasjes terechtkomt. De deeltjes worden in de longblaasjes ingekapseld waardoor een deel van het longweefsel (verhard en) niet meer functioneert. Dit proces is onomkeerbaar en openbaart zich vaak jaren later. Uiteindelijk kan men stikken door stoflongen (silicose). Inademing van respirabel kwartsstof kan tevens longkanker veroorzaken. In combinatie met ongezonde leefstijlen, zoals (te) weinig bewegen, roken, et cetera, kunnen de problemen verergeren en versnellen.
Houtstof is ook kankerverwekkend. Recente inzichten tonen aan dat de blootstelling aan hardhoutstof net zo gevaarlijk is als de blootstelling aan asbest. Stof van bepaalde houtsoorten kan neuskanker veroorzaken (bijvoorbeeld berk, esdoorn, populier, iroko, mahonie en eikenhout).
De Arbeidsomstandighedenwetgeving verplicht daarom ‘bronbeleid’ bij de keuze van maatregelen om stofvorming te voorkomen. Dat betekent dat gevaren voor de veiligheid en gezondheid zoveel mogelijk voorkomen en beperkt moeten worden, direct waar de problemen zich (kunnen)voordoen. Een voorbeeld daarvan is het toepassen van kwartsvrije bouwmaterialen. Pas als dit in alle redelijkheid niet wenselijk of niet mogelijk is mogen maatregelen op collectief niveau worden getroffen, gevolgd door maatregelen op individueel niveau, zoals stofvrij werken. Pas als laatste redmiddel is het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen toegestaan.
 

Festool-adviseur Frans van Dijk tijdens het Festool Event, dat plaatsvond tijdens BouwBeurs 2017: ‘Er is veel verwarring over de toegestane hoeveelheid fijn stof en de classificaties van stofzuigers.’

Verwarring

Tegenwoordig hebben alle leveranciers van gereedschappen ook stofvrije oplossingen binnen hun assortiment. Veelal betreft dit een combinatie van stofzuiger met een gereedschap dat geschikt is voor aansluiting van stofafzuiging. Op de website www.stofvrijwerken.tno.nl staan inmiddels al bijna 500 gereedschappen en stofzuigers waarmee men kortere of langere tijd stofvrij kan werken. Festool is koploper met maar liefst 78 gereedschappen en stofzuigers.
‘Bij de gereedschappen staat een label met de maximale tijd dat men de machine kan inschakelen tijdens een acht-urige werkdag, zonder boven de grenswaarde (zie kadertekst) voor blootstelling aan stof te komen. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen het bewerken van kalkzandsteen, beton/baksteen of hardhout. De labels variëren van één uur tot acht uur’, aldus Van Dijk.
Tot zover is het allemaal wel duidelijk, maar de verwarring ontstaat vaak bij de classificaties van stofzuigers. Van Dijk: ‘Er zijn twee classificaties die onduidelijkheid oproepen. Ten eerste is er de classificatie van het (stof)filter van de stofzuiger. Deze classificatie geeft aan wat de filtereffectiviteit is van het betreffende (stof)filter: een L-filter heeft een rendement van 99 %, een M-filter heeft een rendement van 99,9% en een H-filter heeft een rendement van 99,995%. In de meeste industriële stofzuigers zit tegenwoordig minimaal een M-filter.’
Hij vervolgt: ‘Maar daarnaast is er de classificatie van de stofzuiger: een L-classificatie geeft aan dat de stofzuiger onder andere géén alarmeringssysteem heeft, zoals licht- of geluidssignaal. Een M-classificatie geeft aan dat de stofzuiger wél een alarmeringssysteem heeft. Dit alarmeringssysteem wordt ingeschakeld bij een te lage afzuigcapaciteit van de stofzuiger. Een L-klasse stofzuiger kan trouwens ook een M-filter bevatten. Dit is bij alle stofzuigers van Festool het geval, op de kleine CT 17 na.’
 

Wat is stofvrij?

Het volgende dilemma voor gebruikers van gereedschap is: wanneer is er sprake van te veel stof? Daar kan Van Dijk duidelijk over zijn: ‘Zichtbare stof moet in ieder geval worden voorkomen. Maar dat is nog niet voldoende, omdat fijn stof niet zichtbaar is met het blote oog.’ Maar ja, wat is dan de grenswaarde?
‘Voor kwartstof geldt dat er tijdens de acht-urige werkdag niet meer dan 0,075 mg/m3 mag vrijkomen. Voor houtstof van hardhout geldt een grens van 2,0 mg/m3. Als we kijken naar de grens voor kwartsstof dan is dat bijna niks: een milligram is een duizendste gram. En dan mag er gedurende acht uur maar 0,075 milligram per kuub vrijkomen! Ik maak het nog wat inzichtelijker: stel dat een gemiddelde sportzaal een inhoud heeft van 1.000 m3. Dan mag er per dag dus 75 mg kwartsstof vrijkomen. Dat is een bodempje kwartsstof in een jampotje. Zo weinig dus. Nou, vertel dat maar aan een bouwvakker. Overigens gaat het dam om zwevend stof dat in je longen kan komen. Dus niet het stof dat al op de grond ligt.’
Het gebruik van (bewezen) stofvrije gereedschappen is volgens Van Dijk dan ook noodzaak: ‘We hebben al meer dan 1.000 stofvrije combinaties van machines, stofzuigers en slangen. Dus er is altijd een stofvrije oplossing op maat mogelijk.’
 
 

Grenswaarden stofvrij werken

De actuele grenswaardes in Nederland zijn:
•    Respirabel kwarts GSW TGG-8u: 0,075 mg/m3
•    Inhaleerbaar houtstof (hardhout) GSW TGG-8u: 2,0 mg/m3
•    Zeswaardig chroom GSW TGG-15min: 10 μg/m3
•    Lasrook GSW TGG-8u: 1 mg/m3
 
De afkorting GSW staat voor ‘Grenswaarde Stoffen op de Werkplek’. TGG staat voor ‘Tijd gewogen gemiddelde’. ‘8u’ staat voor 8 uur. Gedurende een 8-urige werkdag mag de gemiddelde concentratie schadelijk stof niet boven de grenswaarde uitkomen.