In België ontwikkelt zich in rap tempo een markt voor kleine woningen, tuinkantoortjes en mantelzorghuisjes. Skilpod van Filip Timmermans wil op het vlak van zorg en wonen een voorloper zijn. Het bedrijf is gestart met een nieuw zorgconcept, geïnspireerd door Nieuw Industrieel Beleid van de Vlaamse overheid. Samen met haar partners biedt ze een breed gedragen antwoord op veel voorkomende knelpunten, zoals aansluiting bij bestemmingsplannen. Maar ook de toepassing van zorgpremies, verhuurmogelijkheden en de mogelijkheid tot hypothecaire inschrijving. Filip Timmermans: ‘Het project zal leiden tot een blauwdruk die moet dienen als leidraad om mobiele zorg op de kaart te zetten in Vlaanderen en model te staan voor de rest van Europa.’

Tekst: Ir. Marcel van Mierlo
 

‘Skilpod is afgeleid van Skilpad, Zuid-Afrikaans voor schildpad. Een schildpad draagt z’n huis altijd mee. Hij heeft dus de vaardigheid (skil) om een verplaatsbare eenheid (pod) met zich mee te nemen’, vertelt Filip over het ontstaan van z’n bedrijf. ‘We ontwikkelden deze woning samen met UAU Collectiv als sociaal woningbouw project. Dat richtte zich op alleenstaanden en ouderen, die geen grote leefruimtes vereisen. De woningen van 48 m2 worden geproduceerd in Geel (België) en zijn volledig gemaakt van Cross Laminated Timber. Door toepassing van zonnepanelen, een warmtepomp, een ventilatiesysteem met warmteterugwinning en geautomatiseerde zonneschermen kan het huisje op jaarbasis meer energie leveren dan het vraagt.’
 

Hele mantelzorg minder

‘Kinderen zorgen langer voor hun ouders en doen dat soms door woonruimte voor ze te creëren in of bij hun eigen huis’, legt Filip uit. ‘Zorg wonen wordt tegenwoordig nog hoofdzakelijk gerealiseerd binnen het bestaande bouwvolume van een eengezinswoning. Als je daarbij denkt aan de uitvoering van een aangepaste badkamer, liefst op de benedenverdieping, kijk je al snel aan tegen hoge kosten. Er is veel breekwerk nodig, met alle overlast van dien, en de bouwtijd is aanzienlijk. Als je dan ook nog weet dat door deze klussen de hoofdwoning permanent is aangepast, hoewel de zorgband per definitie tijdelijk is, kan je wel inzien dat investeren in zorg wonen op deze traditionele manier vraagtekens oproept.’
De oplossing voor een zorgbehoefte aan huis creëert als het ware een nieuw probleem. Dat kan niet de bedoeling zijn, volgens Filip. ‘Door het plaatsen van een Skilpod zorgwoning wordt de overlast tot een minimum beperkt, is er meer oog voor de privacy van de mantelzorger én de zorgvrager en wordt tijdelijk gebruik mogelijk gemaakt. Het is een groot voordeel dat een zorgwoning tijdelijk kan worden gehuurd of na het einde van de zorgband terug verkocht kan worden. Doordat een Skilpod verplaatsbaar is, bieden deze mogelijkheden zich aan.’
 

Cross Laminated Timber

Voordat het eindresultaat te zien was hebben de bouwers wel wat hordes moeten nemen. Filip: ‘We zijn gestart met een stalen frame dat we invulden met klassieke houtskeletbouw. Voor het stalen frame kozen we vanwege de stevigheid, voor het hout vanwege de energetische eigenschappen. Maar al snel zagen we dat het moeilijk was om de diverse materialen op elkaar af te stemmen. Een stalen frame is minder flexibel en om volledig luchtdicht te bouwen met hout, moet je met verschillende folies gaan werken. Op het einde van de rit ben je met heel veel verschillende materialen bezig, wat op het vlak van duurzaamheid niet echt ideaal is. We zijn verder blijven zoeken naar een materiaal dat een oplossing kon bieden. Dat hebben we gevonden in Cross Laminated Timber. Een aantal grote Europese fabrieken produceert dit hout. Zij hebben zelf bossen in beheer, waarvan ze de bomen planten, kappen en verwerken tot planken die over elkaar worden gelijmd en onder hoge druk samengeperst. Als resultaat krijg je grote panelen die op maat van het project worden gezaagd, op een manier waarbij weinig afval ontstaat. Dit materiaal kan volledig worden gerecycled.’
 

Een Skilpod is even duurzaam qua levensduur als een klassiek gebouw. Filip: ‘Ons idee is dat wanneer het huisje wordt gebruikt voor meer tijdelijke toepassingen (bijvoorbeeld als tiny house of mobiele mantelzorgwoning) deze na 20 tot 25 jaar hun economische levensduur bereikt hebben. Op dat moment komen de Skilpods terug bij ons. Die gaan we dan ontmantelen. De materialen die we kunnen hergebruiken worden gerecupereerd en de overige materialen gaan gecontroleerd in de recyclagekringloop. Het is de vraag of we dan nog met dezelfde materialen zullen werken. Dat hangt af van hoe de bouwtechnologie geëvolueerd is. Het kruislings gelaagd hout bijvoorbeeld zou dan hergebruikt worden. Het wordt bewerkt tot houtpallets of krijgt een andere toepassing. Dat moeten we in de toekomst bekijken met de mogelijkheden en technologieën van dan.’
 

Terugnemen ja, aanpassen nee

Op de vraag of de Skilpod eenvoudig is aan te passen aan veranderend gebruik is het antwoord simpel: ‘In principe kan je wel een nieuw raam op een zelfgekozen plek toevoegen, maar dan moet je je ook de vraag stellen of dat de kostprijs verantwoordt. De huisjes aanpasbaar ontwerpen, houdt een aantal technische implicaties in. Wij hebben heel duidelijk de keuze gemaakt om de Skilpod te ontwikkelen voor woningbouw. Dit vraagt dat je luchtdicht bouwt, zeer goed isoleert en ventileert en dat het geheel stevig is. Maar dit houdt concessies  in op andere vlakken. Modulariteit en aanpasbaarheid schieten er dan wat bij in. Als het in de toekomst mogelijk blijkt deze woonkwaliteit te garanderen mét een meer modulaire opbouw, dan willen we hier uiteraard graag naartoe werken.’
 

Plug & play, maar die regelgeving…

De woningbouwelementen worden zo volledig mogelijk vervaardigd in de gecontroleerde omgeving van het bouwatelier. Op die manier wordt de kwaliteit gegarandeerd, worden bouwkosten geoptimaliseerd en is de overlast bij de plaatsing tot een absoluut minimum beperkt (plug-and-play). Piece of cake zou je zeggen. Filip nuanceert: ‘Het grootste probleem is de Belgische regelgeving die niet aangepast is aan deze nieuwe mogelijkheden. Het is geen probleem om in België een poolhouse te plaatsen van 40m², maar je mag geen zorgkamer of zorgwoning plaatsen van hetzelfde volume om daarin een zorgvrager op te vangen.’
 

En Nederland?

Peter van Veldhuijzen, directeur van PasAan, producent van mantelzorg woningen, schetst de situatie voor mantelzorg ruimten in Nederland. ‘Sinds eind 2014 mogen mantelzorgruimten in Nederland vergunning vrij worden geplaatst, mits ze een tijdelijk karakter hebben en daadwerkelijk voor zorg zijn bedoeld.’ PasAan is marktleider in Nederland en maakt gebruik van een vast team van ergo-therapeuten en bouwkundigen om optimaal aan de zorg- en gebruikswensen te kunnen voldoen. ‘We zien sinds 2015 een sterk groeiend aantal aanvragen voor vergunningvrije zorgruimte bij de gemeenten. Hoewel je geen vergunning nodig hebt, kiezen veel mensen er voor toch even vooraf met de gemeente te communiceren. PasAan leverde de afgelopen jaren tientallen mobiele mantelzorgruimten en verwacht dat de vraag komende jaren blijft groeien. Het is prachtig dat ook onze Zuiderburen initiatieven ontwikkelen op dit gebied. Dan kunnen we van elkaars ervaringen leren.’
 

Wat kunnen we leren van Skilpod?

Skilpod bedacht een bouwconcept en bouwde een voorbeeld, “gewoon” vanuit maatschappelijke overtuiging. Het idee bleek een schot in de roos en groeit nu uit tot een nieuw zorgconcept in het kader van Nieuw Industrieel Beleid van de Vlaamse overheid. Inmiddels is Skilpod de trekker van een brede beweging, die antwoorden zoekt op vragen over tijdelijke en permanente (zorg-)huisvesting. Met als doel een blauwdruk te maken voor Vlaanderen, waar andere partijen gebruik van kunnen maken. Opnieuw wordt een gezonde portie ambitie en maatschappelijk ondernemen beloond met succes.

Zeven compacte woningen in Stamproy

Skilpod is ook aan het bouwen voor een kleinschalig woonproject in Nederland, in Stramproy. Het plan voorziet in zeven compacte woningen van zo’n 50 m2. Minimaal vijf woningen zijn speciaal bedoeld voor starters die een aantoonbare binding hebben met Stramproy in de leeftijd tot maximaal 30 jaar. De energievoorziening van de woningen moet volledig komen uit een ‘zonne-akker’ van 230 zonnepanelen. Filip Timmermans: ‘Naast de grote vraag van starters zien we een toenemende vraag naar woonruimte van alleenstaanden, vluchtelingen en kleine huishoudens. Dat zijn groepen waarvoor in Stramproy nauwelijks tot geen woonruimte beschikbaar is. Woningstichting St. Joseph wil hiermee in de toekomst extra rekening gaan houden. De woningen zijn van hoge kwaliteit en doen in woonkwaliteit en woonbeleving niet onder voor “normale” woningen. Het materiaalgebruik is echter volledig gericht op recycling.’
 

Meer weten over het plan in Stramproy? Kijk op: www.wsjs.nl/nieuws/
 
 

BouwTotaal en Slim Ruimtegebruik

In januari 2013 is ir. Marcel E. van Mierlo gestart met kennisplatform LEVEN IN TUINEN, een podium voor uitwisseling van kennis over ‘innovatieve en duurzame gebouwtjes in de achtertuin’. Op www.facebook.com/levenintuinen kan iedereen nieuwe voorbeelden posten en vragen behandelen, die te maken hebben met het leven in de achtertuin. In een twee-wekelijkse interactieve blog op www.levenintuinen.nl behandelt Marcel een specifiek thema, bijvoorbeeld: de kleinst mogelijke footprint (vanaf 1 m2), het tweede leven van zeecontainers, leef je eigen sprookje in een Hobbit Huis, mantelzorg in je achtertuin, biologische huisjes en plug and play. En natuurlijk thema’s op verzoek van de platformdeelnemers.