Vanaf 1 januari 2021 is BENG voor alle nieuwe gebouwen verplicht. BENG staat voor Bijna Energie Neutraal Gebouw. Op dit moment wordt proefgedraaid met de voorgestelde berekenwijze voor de drie verschillende eisen (hierover straks meer). Maar net als het Bouwbesluit, staat BENG voor minimale eisen. De laagste ambitie waar je aan moet voldoen om aan de regels te voldoen. Volledig energieneutraal is beter. Dat dit al haalbaar is tegen marktconforme tarieven wordt aangetoond met meerdere projecten en initiatieven. Eén van die initiatieven is een Active House waaraan op dit moment de laatste hand wordt gelegd in Den Haag.

Tekst: Bas Hasselaar, projectmanager SBRCURnet
 

Het Active House in Den Haag wordt neergezet als een levend voorbeeld van hoe je kunt bouwen volgens de Active House visie. Dit is een visie waarin je de drie thema’s comfort, energie en milieu alomvattend benadert, met als resultaat een gebouw dat meer geeft dan neemt. De woning in Den Haag heeft een voorbeeldfunctie. Dit komt tot uiting in een serie blogs (www.activehousenl.info), presentaties en ook excursies. In maart 2017 bezochten ruim 140 professionals van verschillende achtergronden de woning, en zagen met eigen ogen wat nou een Active House maakt.
De woning is ontworpen op basis van bouwfysica met de bewoner als uitgangspunt. Door de woonwensen, eisen aan de verschillende vertrekken en randvoorwaarden aan de kavel als uitgangspunten te nemen, is een ontwerp tot stand gekomen. Letterlijk van binnen naar buiten ontworpen: precies het tegenovergestelde van hoe je meestal ontwerpt. Het resultaat is een woning met veel aandacht voor daglicht, ruimtelijke beleving en verse lucht toevoer via roosters in de gevels. De vuile lucht wordt afgezogen per ruimte op basis van CO2, waarna de warmte wordt teruggewonnen met een lucht/water warmtepomp. Ruimteverwarming gebeurt op basis van stralingsverwarming via watergedragen capillaire verwarming in vloer en/of plafond.
Deze andere manier van ontwerpen en het installatieconcept dat afwijkt van wat er regulier wordt toegepast in energieneutrale woningen leidde tot veel interesse, positieve reacties en uiteraard ook vragen. De belangrijkste zijn in dit artikel weergegeven.
 

In maart 2017 bezochten ruim 140 professionals van verschillende achtergronden de woning, en zagen met eigen ogen wat nou een Active House maakt.

Leiden je ventilatieroosters in de gevel niet tot comfortklachten door koude lucht?

Het klopt dat door de gevelroosters buitenlucht direct naar binnen wordt gezogen. In de winter kan dat koude lucht zijn. Maar de roosters zijn heel hoog aan het plafond geplaatst (3 meter), boven drievoudig glas. Daardoor treedt er goede menging op met de binnenlucht, terwijl het drievoudige glas geen koudeval veroorzaakt. In aanvulling daarop heeft iedere kamer zijn eigen CO2 gestuurde toe- en afvoer. Dit betekent dat er alleen de daadwerkelijke behoefte wordt geventileerd. In de meeste woningen waar wel tochtklachten optreden wordt er alleen in de badkamer, toilet en keuken afgezogen. De verse lucht moet dan via de slaap- en woonkamer, onder deuren langs de hele woning door. Hierbij is de hoeveelheid toegevoerde lucht door een rooster niet gerelateerd aan de ventilatiebehoefte in die kamer zelf. Doordat iedere kamer in dit huis zijn eigen toe- en afvoer heeft, wordt alleen geventileerd naar behoefte. Door de afzuiging vindt de ventilatie gecontroleerd plaats op basis van onderdruk en is de hoeveelheid ventilatie niet meer dan nodig. Dit zal niet tot tochtklachten leiden.

Red je je energieprestatie-eisen wel zonder toepassing van balansventilatie?

Natuurlijk! Het wel of niet toepassen van balansventilatie heeft niets te maken met de energieprestatie van deze Active House woning. De eigenlijke vraag zou moeten zijn: is er veel energieverlies door ventilatie? Het antwoord is nee. Met een warmtepomp op de afvoerlucht kan alle (en meer) energie die in de ventilatielucht zit teruggewonnen worden. De afgevangen warmte wordt vervolgens gebruikt voor ruimteverwarming via capillaire (watergedragen) stralingsverwarming in vloer en/of plafond. Dit systeem is energetisch net zo efficiënt als balansventilatie, en in veel gevallen zelfs efficiënter.
 

Leuk hoor wat je doet, maar de echte uitdaging is natuurlijk renovatie; in nieuwbouw kan alles.

Een terechte opmerking, want in renovatie zit een interessante uitdaging. Hoewel in de onlangs gepresenteerde bouwagenda wordt gesproken van een miljoen nieuw te bouwen energieneutrale woningen voor 2030, is de bestaande woningvoorraad met ruim zeven miljoen woningen veel groter. En die moeten allemaal energieneutraal worden. Het mooie van de installatietechnische oplossing die in het Active House is toegepast, is dat deze uitermate geschikt is om ook in renovatie toe te passen. De meeste bestaande woningen zijn al voorzien van gevelroosters, of deze kunnen eenvoudig geplaatst worden. De bestaande ketel kan vervangen worden door een lucht/water warmtepomp en de warmteafgifte door capillaire matten kost nauwelijks ruimte. Hierdoor zijn er geen ingrijpende bouwkundige verbouwingen nodig om het gekozen installatieprincipe toe te passen. Wat rest is het goed isoleren van de gebouwschil.
 

Volledig geïntegreerd PV-dak.

Wat kost dat nou?

De bouwkosten van deze woning zijn vergelijkbaar met een reguliere (vrijstaande) woning die volgens het Bouwbesluit wordt gebouwd. De enige meerkosten zitten in de aanleg van vrij uitgebreide domotica en een volledig geïntegreerd PV-dak. Het dak is een investering die zichzelf binnen zeven (zuid) tot elf (noord) jaar terugverdient. Het PV dak kost circa € 20.000,-, maar bespaart tevens de aanleg van een regulier pannendak à € 5.000,-. De domotica is nodig voor het aansturen van de energiestromen en zorgt ervoor dat de woning nagenoeg energieneutraal is. Hierdoor is het mede mogelijk te besparen op de grootte van de installatie, die daardoor goedkoper wordt. De exacte meerkosten zijn daardoor lastig te bepalen, maar het systeem kost circa € 8.000,-. Uiteraard zijn deze kosten voor iedere woning weer anders en heeft het domoticasysteem nog andere toegevoegde waarden, zoals bediening van de verlichting, thermostaat, zonwering, te openen ramen en alarmsysteem.
 

De vuile lucht wordt afgezogen per ruimte op basis van CO2, waarna de warmte wordt teruggewonnen met een lucht/water warmtepomp.

Active House of Passiefhuis?

Naast Active House wordt ook Passiefhuis vaak genoemd als energiezuinig bouwconcept. De vraag wat nou het verschil is tussen beide concepten wordt regelmatig gesteld. Active House en Passiefhuis zijn voorbeelden van zeer energiezuinige bouwconcepten, waarvan er nog meer in de markt te vinden zijn, hoewel deze twee wel de meest bekende zijn. Feitelijk hebben deze concepten allen hetzelfde doel voor ogen: een fijne woning die zeer energiezuinig is. De wijze waarop verschilt enigszins.
Het passiefhuisconcept beschrijft geen bouwstijl of ontwerp, maar streeft een zeer hoge bouwkwaliteit na. Het gaat uit van de Trias Energetica. Door een extreem goed geïsoleerd gebouw, vrijwel geen warmteverliezen door ventilatie en infiltratie en optimaal gebruik van passieve zonne-energie wordt de energievraag maximaal gereduceerd. Enkele kenmerken van het passiefhuisconcept:

• Gedoseerd binnenkrijgen wat de zon levert door de oriëntatie en keuze van glasoppervlakken.
• Vasthouden wat er binnen is: goed isoleren, luchtdicht bouwen plus ventileren en de warmte daarvan terugwinnen.
• Buiten houden van warmte die je niet wilt hebben door toepassing van zonwering in de zomer.
• Eruit halen wat je te veel hebt: toepassen van zomernachtventilatie.

Active House heeft een iets andere benadering. De bewoner staat centraal en het gaat erom een zeer comfortabele en gezonde woning te ontwerpen, die energieneutraal en milieuvriendelijk is. Hierbij worden bepaalde installatietechnische of bouwkundige oplossingen niet voorgeschreven. Je definieert prestatieniveaus, waarbij het aan de ontwerper is hoe hieraan te voldoen. Dit geeft meer ruimte voor eigen interpretatie en oplossingen. Energieverbruik is altijd dienend aan de bewoner, niet andersom. Onderaan de streep kan het resultaat zijn dat een woning zowel aan de passiefhuis als aan de Active House beschrijving voldoet, de concepten zijn wat dat betreft complementair aan elkaar.

Expert en contactpersoon voor Active House bij SBRCURnet is Bas Hasselaar, bas.hasselaar@sbrcurnet.nl.
 

Wat is BENG?

Zoals in de introductie al werd aangegeven, worden in 2021 de BENG eisen van kracht. De exacte invulling hiervan staat nog niet vast, maar voorlopig wordt voor de woningbouw uitgegaan van de volgende eisen op drie niveaus (m2 staat voor gebruiksoppervlak):
1.    De energiebehoefte voor verwarmen en koelen (inclusief ventilatieverliezen) mag niet meer zijn dan 25 kWh/m2.jr.
2.    Het primaire energieverbruik door installaties (inclusief warm tapwater) mag niet meer zijn dan 25 kWh/m2.jr.
3.    Minimaal 50% van de gebruikte energie moet afkomstig zijn uit hernieuwbare bronnen.

Aangezien de eisen 2 en 3 van invloed zijn op elkaar – zo mag de opbrengst van PV panelen (BENG 3) bijvoorbeeld worden afgetrokken van het primaire energieverbruik (BENG 2) – ligt het grootste pijnpunt bij eis nummer 1. De energiebehoefte voor verwarmen en koelen mag niet hoger zijn dan 25 kWh/m2.jr en dit moet komen van bouwkundige oplossingen. ‘Geen probleem’, zult u misschien denken, want passiefhuizen moeten het immers doen met maximaal 30 kWh/m2.jr (15 kWh/m2.jr voor warmte en 15 kWh/m2.jr voor koeling) en die worden ook al jaren gebouwd.

Ventilatieberekening

Maar nu blijkt in de huidige voorstellen voor de berekenwijze (NEN 7120) te zijn opgenomen dat je warmteverliezen door ventilatie kunt verminderen door toepassing van een warmtewisselaar (het warmteverlies wordt berekend door het verschil tussen de binnentemperatuur en de ingeblazen temperatuur). Met andere woorden, als je balansventilatie toepast waarbij de ventilatielucht wordt voorverwarmd door de afgezogen vuile lucht, is er rekenkundig minder energieverlies. Logisch, maar de manier waarop dit in de rekenmethodiek is opgenomen is onjuist. Warmteterugwinning door balansventilatie is namelijk geen bouwkundige oplossing, maar een installatietechnische en zou daarom in BENG 2 horen.
Daarnaast wordt door de huidige voorgestelde methode een energetische ‘boete’ uitgedeeld aan andere ventilatieoplossingen dan balansventilatie, waardoor het financieel onrealistisch wordt om met bouwkundige oplossingen aan de BENG 1 eis te kunnen voldoen. De overheid gaat op deze manier feitelijk één ventilatieoplossing voorschrijven. DGMR heeft in opdracht van de overheid een verkennende studie uitgevoerd en vraagt in haar rapport “Resultaten verkennende studie voor eisen aan bijna-energieneutrale gebouwen” in de conclusies al aandacht voor dit punt. De verwachting is dan ook dat dit nog aangepast zal worden.
 

nZEB-tool: maakt energieprestaties voorspelbaar

Met de nieuwe nZEB-tool (nearly Zero Energy Building) kunt u de energieprestaties van een gebouw integraal doorrekenen. De rekentool maakt energieprestaties nauwkeurig voorspelbaar, zodat u garanties kunt afgeven aan toekomstige bewoners op het werkelijke energieverbruik. Meer informatie: www.sbrcurnet.nl/nzebtool.
 

Inkijkexemplaar Praktijkboek Passiefhuis

Voor achtergrondinformatie en praktische toepasbaarheid van het Passiefhuisconcept en BENG: download het inkijkexemplaar van het SBRCURnet Praktijkboek Passiefhuis. Dit biedt inzicht in de achtergronden van het passiefhuisconcept en behandelt de mogelijkheden waarmee u de gestelde energiedoelstellingen met behoud van comfort en gezondheid kunt realiseren. Zie: www.sbrcurnet.nl/praktijkboekpassiefhuis.
 

Kennispaper: De Groene Ingenieur

Naast gratis te downloaden kennispapers over Active House biedt SBRCURnet nu een handleiding aan waarmee je bestaande constructies kunt berekenen voor het ontwerpen van groene daken. Door op een vrij eenvoudige manier de bestaande constructie te observeren, kunnen groene ingenieurs en ontwerpers een eerste berekening maken. Architecten en studenten kunnen deze handleiding gebruiken als ze meer van het onderwerp willen weten of om zelf een eerste inschatting te maken van wat mogelijk is met begroeide daken op een bestaande constructie. Meer weten? Ga dan naar www.sbrcurnet.nl/kennispapers.
 

Serie over Active House

In BouwTotaal gaat SBRCURnet in een serie artikelen in op Active House.

• BouwTotaal nr. 3-2016: ‘Active House bouwen met beperkt budget’
• BouwTotaal nr. 6-2016: ‘Hoe ontwerp je een Active House? Deel 1: richtlijnen voor daglicht’
• BouwTotaal nr. 7/8-2016: ‘Hoe ontwerp je een Active House? Deel 2: richtlijnen voor thermisch klimaat’ Deel 3: binnenluchtkwaliteit
• BouwTotaal nr. 9-2016: ‘Hoe ontwerp je een Active House? Deel 3: binnenluchtkwaliteit