Het begrip duurzaamheid is sinds 1960 geëvolueerd van letten op energievoorraden tot een veel meer omvattende levensopvatting. Inmiddels wordt het heet onder de voeten. De poolkappen smelten en de temperaturen lopen op, materiaalschaarste dient zich aan. We boeken inmiddels wel een beetje winst, maar het is nog de spreekwoordelijke druppel op de gloeiende plaat. Het moet veel beter, het kan ook veel beter, maar hoe veranderen we de wereld? Mijn mijmeringen in de column van vorige keer (Titel: Afwenden van Decadentie) vormden een soort opmaat naar dit artikel, waarin ik wat met u zal filosoferen, maar ook concrete suggesties zal doen.

Tekst: Jos Lichtenberg
 

Waar we ooit in de jaren zestig begonnen met de Club van Rome toen de opdrogende fossiele energievoorraden leidend waren, kwamen later de materiaal voorkeurlijstjes. We zagen een en ander steeds meer in het perspectief van de mensheid en de generaties na ons. Bij ‘An Inconvenient Truth’ van Al Gore werd gecommuniceerd in termen van een ramp die zich voor de mensheid aftekent. Met ‘people planet profit’ koppelden we duurzaamheid ook aan economische voordelen. Geen duurzaamheidsdoel op zich, maar als er een verdienmodel is wordt duurzaamheid gemakkelijker geaccepteerd. En dat is op zich weer een duurzame opvatting.

Peloton en achterhoede zijn groot

Ik stel vast dat er in de voorhoede wel steeds meer vast omlijnde gedachten zijn, maar de meerderheid dweept nu nog met de Trias energetica, Passief bouwen of met de Circulaire economie alsof ze gisteren zijn uitgevonden. En dat terwijl alle drie die visies al circa 40 jaar oud en deels achterhaald zijn. 1979 lijkt een magisch jaar, want dat was het jaar waarin Kees Duijvestein voor het eerst de Trias in het tijdschrift Bouw publiceerde, waarin Bo Anderson het passief bouwen etaleerde en waarin de Nederlandse Politicus Ad Lansink het kringloop denken introduceerde (De Ladder van Lansink). De kopgroep is bezig met varianten hierop en het ontwikkelen van nieuwe inzichten. De meerderheid, het peloton, koestert deze visies nog. En in de, ik vermoed nog grote, achterhoede heeft men misschien wel ooit van deze visies gehoord, maar weet men niet echt wat ze inhouden. Zo, kunt u gelijk voor uzelf uw positie bepalen, waarmee het overigens niet mijn bedoeling is om u te diskwalificeren. In tegendeel. Ik ben eerder met de vraag bezig hoe we de bewustwording kunnen doen toenemen en u vervolgens zo snel mogelijk van uw achterstand af te helpen.

Donkere wolken

Wat wel duidelijk wordt is dat de wereld nu versneld aan het veranderen is. We zijn over een kantelpunt heen, de sneeuwbal rolt en groeit snel. Ontkennen is geen optie meer. Ook de markt trekt weer aan en door de sanering tijdens de crisis profiteert u nu lokaal van een beperkt aanbod. Maar tegelijkertijd zijn er nieuwe toetreders die terrein winnen in het domein van het vastgoed. Met producten en diensten. U kunt nu profiteren van de marktsituatie, maar dat levert een soort arrogantie op die bij een volgende recessie genadeloos zal worden afgestraft. Ik geef toe, het is voor het peloton en de achterhoede een donkere wolken verhaal, een doemscenario, maar ik denk echt dat het gaat gebeuren. Deep down is er bij ons allen wel een besef dat wij vroeg of laat wel weer een crisis voor de kiezen krijgen. En als we dan alleen maar gelaten afwachten wordt het weer op een houtje bijten. Het is daarom dat ik mij werkelijk enorm verbaas dat er nog steeds zo passief wordt gehandeld. Eerst was er geen geld voor innovatie, nu is er geen tijd voor innovatie. Iedereen snapt toch wel dat dat niet goed kan gaan, mag ik hopen?

Zo werkt de natuur

De vraag is trouwens wel of dat erg is? Ik denk het eigenlijk niet. Er is een aanzienlijke kopgroep bedrijven, nog wel een minderheid, die proactief handelt en voor zichzelf een kansrijke toekomst aan het creëren is. Die nu al de ruimte kan verzilveren van de blue ocean waarover ik eerder schreef. Die sturen op waarde en innovatie en niet op kosten en overleven. Een grotere groep, het peloton, verandert nog niet, maar kijkt met argusogen naar de marktontwikkelingen. Een paar koplopers die aan het peloton zijn ontsnapt doen het peloton immers niet dramatisch slinken en in zo’n peloton voelt het toch ook wel veilig aan zo met z’n allen. Zij kunnen met minder marges ook iets later nog op de innovatietrein stappen. En achteraan komt een groep die deels met veel pijn, moeite en afzien wellicht nóg een crisis kan overleven, maar direct of indirect in de red ocean spartelend aan het eind zal komen. Die groep valt dan helaas af en maakt plaats voor innovators die vanaf de zijlijn staan te trappelen om tot de markt toe te treden. Zo werkt de natuur!

Sociale duurzaamheid

De nieuwe duurzaamheid wordt bij de verandering een belangrijke incentive. We lopen al tegen de muur van de beperkte resources aan. We veranderen nu traag, maar naarmate de voorraden zorgwekkend kleiner worden zullen zich tegenkrachten ontwikkelen. In de vorm van schaarste en dus hoge prijzen of door overheidsingrijpen. Investeren in oplossingen op het gebied van energie en materiaalschaarste zullen dus met een verhoogde kans lonen. Je kunt het voorzien, waarom dan nog afwachten?
Nieuw in ons denken is ook het denken vanuit de gebruiker. Het gaat dan om gezonde en aangename gebouwen en woningen, waar mensen graag verblijven. Het gaat dan over sociale duurzaamheid. In gebruik zijnde gebouwen voldoen aan een behoefte. Leegstand is een symptoom dat het fout zit. Gebouwen die aanpasbaar zijn, zodat ze zich aan het veranderende gebruik kunnen aanpassen en aan het eind van het leven nog altijd een second life als perspectief hebben, staan niet leeg. Dat is recycling op hoog niveau zou ik zeggen. Zaken als toegankelijkheid en veiligheid zijn ook begrippen die een zware sociale component kennen en bij het waarde denken horen.

Meetlatten

Er zijn voor gebouwen vele duurzaamheidsmeetlatten in omloop, maar GPR-gebouw, AQSI en de Active house Radar (zie de illustraties) sluiten hier het best op aan. Er komt nu ook iets overwaaien onder de naam WELL, maar dat is dan weer eenzijdig op comfort en gezondheid gericht en gaat wat minder over de oorspronkelijke duurzaamheidswaarden. Die blijven natuurlijk ook belangrijk. Als u actief bent op het realiseren van gebouwen en/of woningen zijn dit goede instrumenten. Waar het nog aan mankeert zijn instrumenten die een product, bouwdeel of dienst van een waardering kunnen voorzien. Dat zou de toeleveranciers, adviseurs en onderaannemers enorm kunnen stimuleren om tot innovatie te komen. De stichting Slimbouwen kent daartoe overigens wel een instrument en beoordeelt producten, diensten en bedrijven op de FRED aspecten (Flexibiliteit, Reductie, Efficiëntie en overige Duurzaamheidsaspecten).

Duizelen

Als u in mijn eerder geschilderde peloton of bij de achterblijvers zit duizelt het ongetwijfeld nu reeds. En er komt nog het nodige extra op ons af. De wet kwaliteitsborging komt eraan, vanaf 2018 wordt een milieuprestatie opgenomen in het Bouwbesluit en in 2020 wordt BENG (Bijna Energie Neutrale Gebouwen) verplicht en wellicht dat ook dat nog wordt bijgesteld, want zelfs de BENG norm is onderwerp van discussie. Waarom immers BENG en niet HENG: Helemaal Energie Neutrale Gebouwen of ELG: Energie Leverende Gebouwen, zodat de bestaande voorraad wat ruimte krijgt?
 

Innovatiekringen

De behoefte aan informatie en inspiratie is momenteel heel groot. Met dat gegeven op het netvlies heeft Jos Lichtenberg kort geleden met Monique Donker-Blacha bijeenkomsten georganiseerd onder de naam ‘Innovatiekringen’. De symboliek is de steen in de vijver die de nodige kringen en reuring veroorzaakt, maar ook de kring die door de deelnemers wordt gevormd en waarin discussie en kennisuitwisseling als basis van vooruitgang plaatsvindt. Dat blijkt in een behoefte te voorzien (zie ook de column). Een bijeenkomst van circa twee uur, waarin iedereen binnen een thema wordt bijgepraat, waarin ervaringen worden uitgewisseld, et cetera.
 

Bijeenkomst lezers BouwTotaal

Op 29 juni 2017 organiseert Jos Lichtenberg speciaal voor lezers van BouwTotaal een sessie over de status quo rond duurzaamheid en wat het voor bedrijven betekent:

• Plaats: Klokgebouw Eindhoven.
• Tijd: 15.00 -17.00 uur, met aansluitend napraat borrel.
• Kosten: deze bijeenkomst vindt plaats in het kader van een strippenkaart formule. U koopt zo’n kaart voor € 200,- ex BTW, hetgeen u het recht geeft om drie inspiratiekring bijeenkomsten bij te wonen, dan wel dat u met meerdere personen naar een sessie komt.
• Aanmelden via www.offroadinnovations.nl.

Het HoTT project is één van de weinige projecten waar in het kader van onderzoek meerdere assesments zijn uitgevoerd. Dat geldt naast Breeam (ontwerpfase) en FRED van slimbouwen, voor GPR-gebouw, AQSI en Active House Radar. Voorts zijn in dit project ter onderling vergelijk meerdere luchtdichtheidstesten uitgevoerd. Foto’s: Dick Holthuis.

Referentie:
Lichtenberg Jos JN (2017) Afwenden van Decadentie, column BouwTotaal, jaargang 14 nr. 4 p.33

Jos Lichtenberg is emeritus Hoogleraar Productontwikkeling. Hij richt zich onder andere via Off Road Innovations (www.offroadinnovations.nl) op het helpen van bedrijven en opdrachtgevers die inzien dat de bestaande weg doodloopt. Tevens is hij voorzitter van de stichting Slimbouwen.