Werk-gerelateerde kanker uitbannen

Tekst: ing. Frank de Groot

Ondanks goede initiatieven in risicovolle sectoren als de bouw, metaal en de houtverwerkende industrie om een gezonde werksituatie te creëren, blijkt de blootstelling aan kankerverwekkende stoffen als respirabel kwarts, lasrook en hardhoutstof vaak hoger dan de wettelijk vastgestelde grenswaarden. Daardoor lopen werknemers onnodig gezondheidsrisico’s.

In de EU wordt jaarlijks bij 100.000 tot 150.000 mensen kanker vastgesteld doordat zij tijdens hun werk aan kankerverwekkende stoffen als respirabel kwarts, hardhout of lasrook zijn blootgesteld. Hierdoor sterven per jaar bijna 80.000 mensen. In Nederland stierven er in 2015 2.700 mensen als gevolg van werkgerelateerde kanker. In dat jaar vielen er 621 verkeersdoden. Het aantal dodelijke ongevallen in de bouw in 2015 bedroeg 27. Blootstelling aan kankerverwekkende stoffen is daarmee een grote risicofactor; reden te over om deze bij de bron aan te pakken.

TNO heeft drie sectoren geïdentificeerd waar de blootstelling aan kankerverwekkende stoffen hoog is en werkenden dus gezondheidsrisico’s lopen: de bouw, de houtverwerkende industrie en de metaalindustrie. De belangrijkste kankerverwekkende stoffen die in deze sectoren veelvuldig gebruikt worden zijn respirabel kwarts, hardhoutstof en lasrook (met daarin soms zeswaardig chroom).

Slechte arbeidsomstandigheden zijn verantwoordelijk voor 5% van de totale ziektelast. Bron: RIVM.

Respirabel stof

In veel onderzoek is beschreven dat bij het gebruik van (hand)gereedschappen om steenachtige materialen te bewerken, de blootstelling aan de kankerverwekkende stof respirabel kwarts te hoog is. In veel gevallen overschrijdt de blootstelling zelfs de gezondheidskundige grenswaarde. Om een beeld te krijgen van de huidige situatie en de gewenste situatie heeft TNO de gerapporteerde waarden uit de praktijk verzameld en onderzoek uitgevoerd in een experimentele ruimte van TNO. In deze zogenoemde ‘Worst Case Room’ wordt (1) een ongunstige werksituatie met 100% inschakeltijd van het gereedschap, zonder voorzorgsmaatregelen, in een kleine slecht geventileerde ruimte nagebootst. Hetzelfde wordt (2) in een gunstige situatie met gebruik van stofvrij gereedschap en werkwijzen gedaan.

Het blijkt dat in de testruimte onder ongunstige omstandigheden bij een tiental bewerkingen, zoals boren, slijpen, zagen en hakken, zonder het treffen van maatregelen, de wettelijke grenswaarde van respirabel kwarts overschreden wordt met een factor variërend van 15 tot 4.600. Als de testen worden uitgevoerd met gebruik van innovatieve technologische oplossingen, neemt die blootstelling sterk af (zie figuur 1 en tabel 1).

Een reductie van de blootstelling met meer dan een factor 50 tot 8.000 ten opzichte van de ongunstigste situatie zonder deze technologische oplossingen is mogelijk door de juiste keuze voor en juist gebruik van het gereedschap. Dit heet de preventiefactor. De hoogte van deze factoren bevestigen de enorme potentie voor verbetering van de werksituatie en de gezondheid van werknemers in met name de bouw.

Figuur 1 en Tabel 1.

Stofvrije gereedschappen en werkwijzen zijn alleen effectief als degenen die ermee werken, ze op de juiste manier op de werkplek gebruiken en als er voldoende controle en handhaving is. Werkgevers en werknemers moeten de nieuwe werkwijzen omarmen en toepassen in de praktijk. Een beperkte investering leidt hier tot een groot effect. Preventie van beroepsziekten levert zowel werkenden, werkgevers als de samenleving veel op: beperking van verzuimkosten en arbeidsongeschiktheid, betere inzetbaarheid en participatie, tevreden werkenden en het behoud van een goede gezondheid. De beschikbare innovatieve technische oplossingen en werkwijzen moeten volgens TNO de norm zijn op de werkvloer. Zo bannen we werkgerelateerde kanker uiteindelijk volledig uit.

Vermindering van blootstelling bij verschillende preventie maatregelen bij boren

Hardhoutstof

Bij het gebruik van (hand)gereedschappen om houtachtige materialen te bewerken zijn de blootstellingen aan het kankerverwekkende hardhoutstof eveneens erg hoog en overschrijden ze de grenswaarde (zie figuur 2 en tabel 2). Gemeten in de Worst Case Room onder ongunstige omstandigheden zonder maatregelen is de overschrijding van de wettelijke grenswaarde van hardhout een factor 15 tot 140. Als de testen vervolgens worden uitgevoerd met gebruik van de innovatieve technologische oplossingen neemt die blootstelling sterk af.

Figuur 2 en Tabel 2.

Een reductie van de blootstelling met meer dan een factor duizend ten opzichte van de ongunstigste situatie zonder maatregelen is mogelijk door de juiste keuze voor en juist gebruik van het gereedschap. Ook hier is dus een grote potentie voor verbetering in de werksituatie van werkenden in de houtverwerkende sector.

Lasrook

TNO heeft samen met producenten van gereedschap technologische oplossingen ontwikkeld die de blootstelling aan kankerverwekkende stoffen op de werkvloer fors reduceren. Een voorbeeld daarvan is de Extractor: een lastoorts met ingebouwde bronafzuiging die het inademen van schadelijke lasrook met meer dan 95 procent terugdringt. Verder werkt TNO aan het combineren van de innovatieve lastoorts met filtratie van de afgezogen gevaarlijke stoffen op basis van cycloontechniek. Dat maakt mobiel lassen eenvoudig zonder dat het schadelijke gevolgen heeft voor de gezondheid.

Links: lassen met een lastoorts zonder toortsafzuiging. Rechts: lastoorts met bronafzuiging. Bron: TNO.

Ook ontwikkelt TNO met producenten van verfspuitsystemen een innovatieve verfspuit, waarbij er een reductie wordt gerealiseerd van de huidige overspray van onder meer chroomhoudende verven die leidt tot gezondheidsschade voor werknemers, schade voor het milieu en ook onnodige kosten met zich mee brengt voor het bedrijfsleven door onnodig verfverlies.

Gedragsverandering

Om het juiste gereedschap te gebruiken moeten werkenden iets anders doen dan ze eerder deden. Vertrouwde handelingen maken plaats voor andere. Zij moeten daarom hun gedrag veranderen en daarvoor informatie verwerken. Wie zich er niet van bewust is dat hij risico loopt, kan zichzelf er echter ook niet tegen beschermen. Daarom richten veel initiatieven zich op het creëren van bewustwording bij werkenden over de gevaren van blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Het realiseren van een risico is immers belangrijk voor gedragsverandering. Maar medewerker en werkgever moeten de verandering ook willen en de medewerker moet in staat zijn om het gewenste gedrag te vertonen. Dat betekent niet alleen dat de technologische oplossing van het stofvrije gereedschap binnen handbereik moet zijn, maar ook dat de medewerker de vaardigheden heeft om het gereedschap goed te gebruiken.

Tot nu toe is het niet volledig gelukt om de gewenste gedragsverandering voor het werken met kankerverwekkende stoffen te bereiken via het bewuste systeem. Blijkbaar is weten, willen en kunnen niet voldoende. Daarom onderzoekt TNO ook hoe het gedrag kan worden beïnvloed via het onbewuste systeem. Er bestaan verschillende technieken om het onbewuste aan te spreken om gezond en veilig gedrag te vertonen, waarvan de effectiviteit in veel gevallen nog moet worden onderzocht. Een bekende techniek is ‘nudging’, het zodanig aanpassen van de omgeving dat de betreffende persoon alleen het gewenste gedrag vertoont. Denk aan de hinderlijke piep wanneer een chauffeur zijn autogordel vergeet om te doen. Een andere manier is het tonen van het goede voorbeeld, zoals door formele leiders (leidinggevenden) of informele leiders (de meest invloedrijke collega’s).

Conclusie: de middelen zijn grotendeels beschikbaar, aanschafkosten zijn beperkt en er zijn besparingen mogelijk op materiaalkosten en door minder schoonmaakkosten. Tevens is er al een aantal goede initiatieven en het lijkt dus mogelijk een groot effect te bereiken. Desalniettemin is er een extra inspanning nodig om de risico’s op werkgerelateerde kanker daadwerkelijk te verminderen. TNO nodigt leveranciers van gereedschappen, brancheverenigingen, de overheid, werkgevers en werknemers uit om de handen ineen te slaan om werkgerelateerde kanker uit te bannen.