Innoveren met baksteen
Wie aan ‘baksteen’ denkt, krijgt meestal het beeld van traditioneel gemetselde gevels. Een prachtig en onverwoestbaar product, dat na tientallen jaren ook nog een patinalaag krijgt van ouderdom. Daas Baksteen bewijst echter dat baksteen zich ook leent voor innovatie bouwsystemen, zoals geprefabriceerde gevels, gelijmde stenen en een droogstapelsysteem. “Wij bieden een antwoord op het toenemende tekort aan vakmensen en de groeiende vraag naar circulaire producten”, zegt commercieel directeur Arie van Zadelhoff.
De nieuwe voorgevel van het opleidingscentrum voor praktijkgericht onderwijs Bouwmensen in Doetinchem is voor een groot deel uitgevoerd in antracietkleurig metselwerk. Wie goed kijkt ziet dat de traditionele voegen ontbreken. Het betreft dan ook het droogstapelsysteem ClickBrick, waarbij de stenen met behulp van RVS clips en een rubber hamer worden verbonden. Bijzonder is vooral dat de stenen niet uit de fabriek komen, maar uit de gevel van Vakschool Het Diekman in Enschede. De sportzaal in die school is getransformeerd naar klaslokalen en dat vroeg uiteraard om extra gevelopeningen. Hierdoor kwamen er 6.000 onbeschadigde stenen vrij, die zijn hergebruikt in Doetinchem. “Het ultieme voorbeeld van circulair bouwen. Wij zijn dan ook het eerste productiebedrijf voor bouwmaterialen in Nederland dat het Cradle-to-Cradle certificaat van de Environmental Protection and Encouragement Agency (EPEA) gekregen”, zegt Van Zadelhoff, die al 32 jaar ervaring heeft in de baksteenindustrie. Eerst achttien jaar bij Wienerberger en vervolgens veertien jaar bij Daas Baksteen in Zeddam.
De gevel van opleidingscentrum Bouwmensen. De ClickBrick stenen in de nieuwe gevel komen uit den gevel van Vakschool Het Diekman in Enschede.
Luisteren naar de markt
Grappig genoeg kwamen architecten in het verleden met de opmerking dat ClickBrick een schoolvoorbeeld was van circulair bouwen. “Daar hadden we zelf nog niet eens aan gedacht toen we het systeem in 2003 ontwikkelde. Het ging om snel werken, zonder uitslag en als antwoord op een dreigend tekort aan vakmensen door de vergrijzing. ClickBrick kan namelijk na een dag scholing ook door minder of anders geschoolde mensen worden verwerkt. Pas later zagen we in dat dit systeem natuurlijk ook een schoolvoorbeeld van circulair en demontabel bouwen is”, zegt Van Zadelhoff. Sterker nog: de gebouweigenaar kan zelfs een teruglevergarantie afsluiten. “Daarbij krijgt de gebouweigenaar een retourcertificaat. Die garandeert dat wij de stenen weer gratis retournemen na bijvoorbeeld een verbouwing of sloop. De opdrachtgever krijgt daarvoor een korting op de nieuwprijs.”
We gaan volgens Van Zadelhoff naar nieuwe marktvormen, waarbij de leverancier een dienst levert, in plaats van een product. Van bezit naar gebruik dus. “Wij zorgen voor de waterdichte gebouwomhulling en de klant betaalt alleen voor die functie en niet voor het materiaal. Door de teruglevergarantie is er ook interesse ontstaan van klanten die een tijdelijke gevel willen bij semi-permanente gebouwen, zoals Portakabins en mantelzorgwoningen. Dan ziet een bakstenen gevel er toch wat leuker uit dan het plaatmateriaal van een unit. Zo heeft het semi-permanente Rode Kruis ziekenhuis in Beverwijk een gevel van ClickBrick-stenen, die na de verwachte levensduur van tien jaar weer retour gaan naar Daas Baksteen of bij voorkeur zelfs direct naar de nieuwbouw in Amsterdam.”
Enkelschalige prefab DuecoRock gevelelementen van Elski.
Waste database
Verlijmen van baksteen met een hervulbaar mortelpistool.
Daas Baksteen is één van de founders van de C2C Bouwgroep die met zeven C2C gecertificeerde partners uit de bouwkolom in 2015 is opgericht. Een groep van inmiddels negentien fabrikanten en C2C vaandeldragers die kennis en informatie uitwisselen en de circulaire economie willen aanmoedigen. “In 2016 hebben we een ‘Waste Database’ worden opgericht. Hierin worden de mogelijkheden van afval van leden als toekomstig grondstof onderzocht. Zo verwerken wij van een glasproducent de fractie rest-glas in onze straatstenen. Van een Duitse collega-fabrikant van keramiek gebruiken wij de ‘productie-uitval’ in de productie van onze stenen.”
Materiaalbesparing
De ClickBrick mag dan een fraai voorbeeld van circulair bouwen zijn; het bakproces van stenen vraagt nog steeds veel energie. Van Zadelhoff reageert: “Daar zijn we ons ook van bewust. Vooral doordat de woningen na 2020 aardgasloos worden. Een stap in de goede richting is materiaalbesparing: dus onder andere stenen met perforaties. De DuecoBrick is een stuk groter dan traditionele bakstenen en is deels hol van binnen door de aanwezigheid van kanalen. De lengte is 300, 400 of 500 mm en de hoogte – afhankelijk van het type steen – 100 (DuecoPanel) of 200 mm (DuoRock). Dat levert een materiaalbesparing op van ruim 55 procent!”
De nieuwe steen heeft een ruw oppervlak, waardoor een natuursteenachtige gevel ontstaat. De stenen worden stootvoegloos (dus met open stootvoegen) in vrij verband verwerkt, waardoor er eveneens weinig materiaalverlies is. “We kunnen ook bakstenen leveren in spaarformaat. Die hebben een breedte van 50 mm, in plaats van 100 mm. Deze steen moet je echter wel verlijmen, in plaats van het gebruik van metselmortel.”
Prefabricage
Daas ID Wall met speciaal ontwikkelde grafiet EPS-plaat, die in fabriek al is voorzien van een stucwapeningsnet. De steenstrips worden volgens het Butter en Float systeem verwerkt.
Een andere belangrijke ontwikkeling is die van prefab gevelelementen. Daarom levert Daas Baksteen ook steenstrips, die op hardschuimisolatie zijn aan te brengen. “Het aantal buitengevelisolatiesystemen met steenstrips groeit hard. Maar er zit veel kaf tussen het koren. Door verkeerde verwerking ontstaat scheurvorming en steenstrips laten los. Ook wordt te weinig rekening gehouden met de werking en ontgassing van sommige hardschuimisolatiesoorten. Om problemen te voorkomen leveren wij niet alleen losse steenstrips, maar ook een compleet systeem ‘Daas ID Wall’. De isolatie bestaat uit een speciaal ontwikkelde grafiet EPS-plaat, die in de fabriek al is voorzien van een stucwapeningsnet. Door de plaat af te werken met een cementcachering ontstaat een ademende en tegelijk waterkerende laag, die ervoor zorgt dat vocht niet kan doordringen in de constructie. Vervolgens worden de strips volgens het Butter en Float systeem verwerkt. Dit betekent dat zowel achtergrond als steenstrip worden voorgelijmd.”
Een bijzondere vorm van prefabricage zijn de enkelschalige prefab DuecoRock gevelelementen. De firma Elski uit Doetinchem, die al jaren actief is met het verlijmen van bakstenen, heeft een manier bedacht om van de maar 70 mm brede DuecoPanel en DuecoRock, enkelschalige prefab elementen te maken voor de islamitische basisschool AS-Siddieq in Amsterdam-Noord. De DuecoBrick stenen zijn in de eigen fabriek door middel van lijmmortel en toevoeging van metselwerkwapening tot elementen verlijmd. Nadat ze volledig zijn uitgehard, worden de elementen op pallets of jukken getransporteerd naar de bouwplaats.
Gewichts- en materiaalbesparing bij de DuecoPanel (links) en DuecoRock (rechts).
Van Zadelhoff besluit: “De innovatie in onze baksteenindustrie is dus gericht op dematerialisatie, circulair bouwen en het beperken van fysieke arbeid. Wat dat laatste betreft biedt het verlijmen van baksteen ook een oplossing, omdat minder geschoolde mensen baksteen wel kunnen verlijmen, maar niet zomaar kunnen metselen. We hebben nu zelfs een mortelpistool ontwikkeld met een hervulbare tank. Vergelijk het maar met een groot waterpistool. Geen slangen en pompen meer, dus eenvoudig mee te nemen op de steiger.”
