Meten in cirkels

Tekst: Erik-Jan de Bont, Stichting KOMO

Hier zie je hoe bij een stuwdam water een turbine aandrijft, verderop hoe met datzelfde water akkers worden geïrrigeerd, daarna hoe water uit de rivier wordt gewonnen en gefilterd tot drinkwater. Het wordt via leidingen getransporteerd die steeds kleiner en kleiner worden tot het water uiteindelijk in de huizen terecht komt en daar bij de wasmachine, het bad en de keuken uit de kraan stroomt.

Je ziet hoe brood wordt gebakken, te beginnen bij de oogst en het vermalen van graan tot meel. Hetzelfde water dat tot aan de keukenkraan stroomt, drijft ook dit maalwerk aan en wordt aan het meel toegevoegd om er een deeg van te kneden. Het hout waarmee de bakker zijn oven stookt, stond een aantal bladzijden eerder nog als bomen in het bos.

Wat van dit boek blijft hangen, is hoe alles met alles in verbinding staat. Het is inmiddels bijna zestig jaar oud en de afbeeldingen zijn technologisch niet meer van deze tijd, maar die onderlinge verbinding, die is nu nog even actueel als toen. Voor wie kinderen heeft die constant willen weten hoe iets werkt en waar wat vandaan komt, blijft dit een aardig boek om op terug te vallen. Het is een bijzonder beeldend boek en ik moet er onwillekeurig nog wel eens aan terugdenken wanneer mensen mij vragen: jullie nemen constant proefstukken en monsters mee bij al die bedrijven, maar hoe weet jij nou zeker dat wat jullie testen ook echt klopt? Dat weet ik dankzij de metrologie.

Metrologie is zo’n begrip dat bij veel mensen niet meteen een belletje doet rinkelen, terwijl eigenlijk iedereen het stiekem toch wel kent. Het is de wetenschap van het meten. Het is dat wat nodig is, zodat wij met z’n allen erop kunnen vertrouwen dat een gram een gram is en een meter een meter. Daarvoor herleiden metrologen alles wat zij meten naar internationale standaarden, steeds een stapje nauwkeuriger.

De betonkubus gaat onder de drukbank. De drukbank kalibreren we met een drukdoos. De drukdoos gaat voor kalibratie onder de dood gewicht bank. De gravitatieconstante rond die dood gewicht bank wordt bij voortduring opnieuw bepaald met extreem nauwkeurige apparatuur.

Maar dat moet toch ergens stoppen?

Op het meest nauwkeurige niveau worden metingen steeds weer herhaald en gereproduceerd. De verschillen geven uitsluitsel over de nauwkeurigheid van de meetapparatuur en de onzekerheid van het meetproces. Alles staat met alles in verbinding.

De kilogram en de meter in Parijs zijn al lang niet meer nauwkeurig genoeg als referentie. Andere, nauwkeurigere definities zijn er jaren geleden al voor in de plaats gekomen. Die gedefinieerde eenheden moet je eerst vertalen naar een standaard om ermee te kunnen werken. Nationale meetinstituten voeren daartoe ringonderzoeken uit. Zo vergelijken zij hun metingen onderling en berekenen daaruit de meetonzekerheid van de lokale referentiestandaard waar iedereen zijn meetresultaten naar herleidt.

De maat der dingen wordt gemeten in cirkels.

Erik-Jan de Bont werkt bij stichting KOMO en is expert op het vlak van geaccrediteerde conformiteitsbeoordeling zoals certificatie en inspectie, binnen de bouw.