Exoskelet: minder belasting stukadoors

Artikel delen

TNO en Knauf hebben al in 2017 de handen ineen geslagen om te onderzoeken of het gebruik van een exoskelet kan bijdragen aan de duurzame inzetbaarheid van werknemers in de bouw. Bij stukadoors is eind 2019 een arm ondersteunend exoskelet getest. De tests vonden plaats in een gecontroleerde omgeving waar stukadoors tijdens het stucen nauwkeurig werden gevolgd. Metingen wijzen uit dat bij stukadoors met een exoskelet de spieractiviteit van de armen tot 30%-40% minder is.

Tekst: ing. Frank de groot
Beeld: Eric de Vries

Het vak van stukadoor is een fysiek zwaar beroep waar overbelasting van spieren een reëel risico vormt. De stukadoor werkt zowel aan de muur, van onder tot boven, als aan het plafond, met verschillende houdingen en bewegingen. Het geteste exoskelet ondersteunt de arm, met een veermechanisme, bij werk met geheven armen. Naarmate de stukadoor de arm hoger heft of verder uitstrekt wordt de veer sterker aangespannen en geeft het exoskelet dus meer ondersteuning. Door stukadoors realistische werkzaamheden te laten uitvoeren onderzocht TNO de effectiviteit van het gebruik van dit technologische hulpmiddel.

Praktijktest

Tijdens de testdagen in de praktijkhal van de Nederlandse Ondernemersvereniging voor Afbouwbedrijven (NOA) in Veenendaal, hebben elf stukadoors een muurtje en een plafond gestuct, één keer met en één keer zonder een exoskelet. De willekeurige stukadoors hadden zich vrijwillig aangemeld na de oproep om mee te werken aan het onderzoek. Het feit dat er binnen een uur na de oproep al stukadoors op de reservelijst terecht kwamen, gaf aan dat de bereidheid om mee te werken groot was. Op 13 december 2019 was de laatste testdag, van in totaal zes testdagen.
De taken die geobserveerd werden, betroffen het aanbrengen van het gips, afreien en messen bij zowel de muur als het plafond. Tijdens het stucen werd de spieractiviteit tijdens de hele klus per taak gemeten. Daarnaast werd de stukadoors ook gevraagd naar de door hen ervaren belasting en naar de voor- en nadelen van het gebruik van het exoskelet.

Minder spieractiviteit

De metingen wezen uit dat de spieren die bijdragen aan het heffen van de arm het meeste baat hebben bij de ondersteuning door het exoskelet. Voornamelijk de schouder- en bovenarmspieren Trapezius, Deltoideus Medialis en Deltoideus Anterior vertoonden verminderde spieractivatie, en dus belasting. De hoogste spieractiviteit werd zonder exoskelet gemeten tijdens het messen van het plafond. Bij het messen met ondersteuning van een exoskelet nam de spieractiviteit bij de onderzochte schouder- en armspieren af, met respectievelijk 30%, 38% en 30%. Ook tijdens de overige activiteiten werden reducties in spieractiviteit aangetoond. Voor geen van de spieren en activiteiten had het exoskelet een negatief effect op spieractiviteit.

Ervaring stukadoors

De stukadoors gaven aan het ondersteunende effect van het exoskelet zelf te merken. Voor alle taken, behalve het aanbrengen van gips op de muur, vond men de ervaren belasting lager wanneer het exoskelet gedragen werd. Sterke afnames in de ervaren belasting werden voornamelijk bij het werken aan het plafond gevonden: tijdens het messen van het plafond ging de ervaren belasting van ‘een beetje zwaar’ tot ‘zwaar’ zonder exoskelet, naar ‘erg licht’ bij het dragen van een exoskelet.
Het dragen van een hulpmiddel zoals een exoskelet kan naast de gemeten voordelen ook nadelen hebben, zoals warmte ontwikkeling of beperking in bewegingen. Tien van de elf stukadoors gaven aan dat de voordelen sterker wogen dan de nadelen. Voor één stukadoor wogen de voordelen even sterk als de nadelen.

Knauf ontwikkelde ook de PFT gipsspuitmachine, waarmee een stukadoor ergonomisch gips en cementpleister kan aanbrengen. Samen met het exoskelet en lichtere producten wordt het werk van de stukadoor een stuk aangenamer.

Visie Knauf

We spraken Rob van Groningen, Algemeen Directeur Knauf Nederland, over de testen met het exoskelet. “Als marktleider in gipsproducten zien we het als onze plicht om na te denken over oplossingen die het zware vak van in dit geval de stukadoor, kunnen verlichten. Het levert ons geen financieel gewin op; het kost zelfs geld.”
Het bedrijf probeert het werk van afbouwers al jaren te verlichten. Zo heeft Knauf de PFT gipsspuitmachine ontwikkeld, waarmee een stukadoor gips en cementpleister gemakkelijker kan aanbrengen. Niet meer slepen met zakken, maar gewoon een silo voor de deur. Dat betekent lichter werken, sneller werken (meer meters in minder tijd), een continu kwaliteitsniveau en betere hechting. Maar de ergonomische verbetering wordt ook in de producten zelf gezocht. “Zo is het gewicht van de vulstoffen steeds verder teruggebracht en is ook het afreien van de pleisters steeds prettiger geworden. In combinatie met het exoskelet willen we het werk van begin tot eind een stuk lichter maken voor de stukadoor.”
“Het exoskelet is al in gebruik in de automotive-industrie waar mensen bijvoorbeeld de hele dag boven hun hoofd schroeven en bouten bevestigen. De bouw stelt echter ook andere eisen aan het exoskelet. Zo mogen de bewegende delen niet gehinderd worden door vervuiling met onder meer gips. Ook moet het hulpmiddel door één persoon eenvoudig zijn aan te trekken. Het zijn vaak zzp’ers en dan heb je niet altijd een collega in de buurt die je helpt met het aantrekken van het exoskelet. Tot slot hopen we op kostenreductie door grootschalige afname in de bouw en lagere verzekeringspremies. Je bent nu ongeveer € 3.500,- kwijt voor een exoskelet. Dat lijkt veel, maar als je arbeidsongeschikt raakt, kost dat veel meer. En we zien dat stukadoors ook pakweg € 6.000,- over hebben voor een gipsspuitmachine.”
Van Groningen ziet kansen voor verder onderzoek: “De resultaten van deze TNO-test tonen aan dat het exoskelet de belasting van de spieren daadwerkelijk vermindert. Verder onderzoek zal moeten uitwijzen bij welke handelingen optimale ondersteuning kan worden geboden en hoe het exoskelet toegepast kan worden in de dagelijkse praktijk van de stukadoor. Zo willen we als volgende stap proeven gaan doen in de praktijk. Om zo stap voor stap ons doel te bereiken om bij te dragen aan de duurzame inzetbaarheid van de stukadoors, één van onze belangrijkste doelgroepen. Vroeger werd je stukadoor omdat je vader dat ook was. Nu wordt er tegen de kinderen gezegd: je kunt maar beter verder leren. Stukadoren is een zwaar beroep. Juist door deze maatregelen moet het stukadoorsvak weer aantrekkelijk worden voor jongeren. En het moet stukadoors in staat stellen gezond het pensioen te halen.”