“Het ontbreekt vaak aan systeemdenken”
Een wedstrijdzwemmer die met vlinderslag op je afkomt op een zwembadwand, Vincent van Gogh op je badkamerwand, een kleurrijk paneel met circa 30.000 stukjes glasmozaïek op de gevel van een gemeentehuis en een billboard van tegels met autoreclame. Nee, Edwin Harbers van Artiles hoeven we niet meer te leren hoe je tegels aanbrengt. Maar wat komt deze vormgever in tegels in de dagelijkse praktijk tegen? Want voor een gewone badkamer betegelen komt hij ook naar je toe.
Tekst: ing. Frank de Groot
Edwin Harbers van Artiles: “Klanten weten veelal niet wat er mogelijk is met tegels. Ik wil de grenzen blijven verleggen.”
“Ik ben jaren tegelzetter geweest bij een sanitair bedrijf. Leuk hoor, maar mijn ambitie ging op een gegeven moment toch verder dan de badkamer. Spannender dan dit wordt het niet, dacht ik. Er moet toch meer kunnen met tegels? Moest ik wachten op een bedrijf met spannende opdrachten, of zelf op zoek gaan naar uitdagingen? Vanuit dat perspectief ben ik in 2010 met Artiles begonnen. Inderdaad: de samenvoeging van ‘Art’ en ‘Tiles’”, vertelt Edwin Harbers, gevestigd in het Achterhoekse Lichtenvoorde.
“Het tegelwerk weerspiegelt vaak de identiteit van de bewoners. Vandaar dat een goed advies ook zo belangrijk is. Klanten weten veelal niet wat er mogelijk is met tegels. Sommigen hebben ook een uitgesproken huis en inrichting: die moet je dan bij elkaar zien te brengen. Wat past er bij de woning en mensen, qua smaak en onderhoud. Op dat gebied is er nog een wereld te winnen.”
Hotel Kruller op de Veluwe dankt zijn naam aan het dichtbij liggende Kröller-Müller Museum, onder andere bekend van de vele Van Goghs die er hangen. Met Van Gogh als trekker naar de Veluwe vond het Hotel het passend om bij het renoveren van enkele hotelkamers een badkamer te betegelen met een mozaïek van Van Gogh. Samen met kunstschilder Paul Wiegers zocht Edwin Bakker uit 47 portretten of schilderijen de meest geschikte afbeelding voor deze bijzondere locatie en bepaalde de kleuren. De badkamerwand bestaat uit 1855 tegels, opgebouwd uit 34 kleuren.
Met dit beeld heeft Edwin Harbers in 2014 de Gelderlander Kunstprijs gewonnen: het hoofd bestaat volledig uit tegels.
Vroegtijdig over tegels nadenken
Volgens Harbers wordt er nog te vaak eerst voor sanitair gekozen en dan moeten de tegels er nog in. “Dan willen ze ook bij voorkeur groot formaattegels, waarvan er dan maar drie in zijn geheel in de badkamer passen. De rest is knip- en paswerk. Dat is toch zonde? De voegen tussen de tegels geven de vloer een bepaald patroon, zoals voegen bij baksteen. Dat werkt niet bij groot formaattegels in een kleine badkamer en zeker niet met rechthoekige tegels op de vloer. Dan komen er ook nog grote rechthoekige tegels op de wanden. Maar die voegen sluiten bij twee wanden dus niet meer aan bij de voegen van de groot formaattegels in de vloer, die daar haaks op liggen. Kortom: het totale beeld vertoont geen harmonie meer. En dan komt uiteindelijk de tegelzetter en die roept wat je per uur betaalt om die tegels erin te krijgen. Dan blijkt het belang van een goed advies van de tegelzetter. Geef de mensen huiswerk mee, zodat ze een bewuste keuze kunnen maken. Kleinere vierkante tegels van 30 x 30 tot 60 x 60 centimeter doen het nog steeds erg goed in een kleine ruimte. Er is om onduidelijke redenen weinig aanbod in grotere vierkante wandtegels. Daardoor is er ook geen vraag meer naar. Als tegelzetter moet je mensen wijzen op de gevolgen van hun keuzen voor het totaalbeeld.”
Volgens Harbers kunnen tegelzetters ook prima een deel van het installatiewerk meenemen, zoals een fraaie integratie van vlakke douchegoten in de douchevloer: “Het wordt allemaal steeds minimalistischer, dus dat vraagt een optimale afstemming tussen bijvoorbeeld douche-afvoer en tegelwerk. Juist door de opkomst van groot formaattegels, neemt de vraag naar lijnvormige douche-afvoeren toe. Bij een vierkante doucheput moet je namelijk van meerdere zijden afwateren, maar dat lukt niet met groot formaattegels. Die lopen daarom vanaf één zijde af naar de lijnvormige afvoer.”
Waterdichtheid
De moderne douchegoten zijn volgens Harbers een bron van zorg: “Er moet veel aandacht zijn voor de waterdichte aansluiting van de douchegoot op het tegelwerk. Ook de aansluiting van wanden en douchevloer vraagt extra aandacht. We moeten daarom leren om in systemen te denken en niet in een losse stapeling van producten. Zelf werkte ik graag met de waterdichte, flexibele beschermlaag PCI Lastogum, onder de tegels. Dat is een oplosmiddelvrije waterafdichtings- en kleefpasta voor wanden en vloeren in vochtige en natte ruimten. Na het aanbrengen met een roller of kwast vormt zich een flexibele, waterdichte laag, die doorloopt in de hoeken en aansluitnaden tussen wanden en vloer. Als extra zekerheid bracht ik daar dan ook nog kimband aan.”
Handig is volgens Harbers ook de Geberit Cleanline douchegoot, met rondom de goot een afdichtingsvlies van 10 centimeter. “Een mooi systeem, waarbij je de tegels waterdicht op de goot kunt aansluiten. Want juist bij die aansluiting gaat het vaak fout.” Volgens Harbers werkt hij nu twee jaar tot volle tevredenheid met dit systeem. “Ik sprak twee jaar geleden een oud-collega die acht jaar in België had gewerkt. Die gebruiken daar geen kimband en coatings, maar complete membranen. Voor volvlaks werken wordt dat geleverd op rollen van 100 cm breed. In mijn ogen een betere oplossing. Maar de waterdichtingspasta vormt in feite ook een soort membraan.”
“We moeten eens leren dat tegels niet gebruikt moeten worden om wanden en vloeren waterdicht te maken. En dan als laatste stuiptrekking brengen we nog kit aan. De ondergrond moet gewoon al waterdicht zijn. En dan breng je daar het tegelwerk op aan. Maar weet je wat het is? Tegelzetters vinden het vaak te veel gedoe, om de ondergrond eerst waterdicht te maken. Vooral aan pasta’s hebben ze een hekel, want je moet een extra bewerking doen, met handschoenen aan. Vervolgens zit je kleding onder die pasta, die je er niet meer vanaf krijgt. Ik reken gewoon € 250,- tot € 300,- euro voor het waterdicht maken. Dat is toch geen geld op een badkamer van minimaal € 15.000,-?”
Arbeidsomstandigheden
Het aanbrengen van tegels is fysiek zwaar werk. Dat is voor Edwin Harbers dan ook een bron van zorg: “Ik heb nu 53, maar ik vraag me af of ik dit fysiek volhoudt tot mijn 67e. Vooral de groot formaattegels zijn lastig aan te brengen. Je bent toch meestal alleen en ze moeten ook vaak weer even versteld worden. Je hebt wel mechanische tilhulpen, maar die moet je dan ook naar boven slepen. En je komt er niet mee in de kleine hoeken. Bovendien doet de concurrent het zonder tilhulp, dus is die goedkoper. Ik zoek de oplossing daarom in afwisseling. Niet lange tijd in dezelfde houding werken, maar dan weer even met de wanden verder en dan de vloer. Ook doe ik het stucwerk, metselwerk en plafonds. Dus ik kan het werk voldoende afwisselen.”
Harbers besteedt verder veel aandacht aan stofafzuiging: “Niet alleen voor de bewoner, maar ook voor mezelf. Bij sloop gebruik ik een Airbo Aircleaner, die de stof in de ruimte afzuigt. En bij het zagen van tegels gebruik ik stofafzuiging op het slijpgereedschap.”
We kijken tot slot naar het scala aan bijzonder projecten die hij heeft gerealiseerd. “De nieuwe uitdaging is driedimensionaal tegelwerk. Zo heb ik in 2014 de Gelderlander Kunstprijs gewonnen met een drie-dimensionaal hoofd. Deze is opgebouwd uit gestapelde tegels met verschillende afmetingen en vormen. Wellicht kunnen we hier ook iets mee in wanden en vloeren? Ik wil de grenzen blijven verleggen.”
Samen leven op kleurrijke grond
Medio november 2016 heeft het college van burgermeester en wethouders de wens uitgesproken om een kunstuiting te plaatsen ter gelegenheid van de heropening van het verbouwde gemeentehuis van de gemeente Oost Gelre. In samenspraak met de kunstcommissie is besloten dat de voorkeur uitging naar een kunstzinnig ambachtsman uit Oost Gelre. Via deze weg werd Edwin Bakker benaderd om een ontwerp aan te leveren dat een symbolische weergave is van de gemeente Oost Gelre en waar alle inwoners zich in kunnen herkennen. Het uiteindelijke werk, gerealiseerd met behulp van Paul Wieggers, is een aluminium paneel van 2,4 x 5 meter bekleed met circa 30.000 stukjes glasmozaïek van 20 x 20 mm. Daarvoor bevindt zich een jong gezin, uitgevoerd in zwart Hdpe kunststof. Het werk is geplaatst in 2017.
Zwembadwand
Als inwoner van Lichtenvoorde is Edwin Bakker bekend met de geschiedenis, maar ook met de toekomst van zwembad Meekenesch in dezelfde plaats. Het zwembad wordt gedragen door – een terecht meerdere malen openbaar gewaardeerde – enthousiaste groep vrijwilligers. Aangezien zwembaden bijna synoniem zijn voor tegelwerk, wilde Bakker vanuit zijn expertise een bijdrage leveren aan dit bewonderenswaardige initiatief. In mei 2014 stuurde hij dan ook mijn voorstel voor een uitgeschreven wedstrijd in, uitgewerkt in tegels uiteraard.
“Mijn voorstel symboliseert het wedstrijdelement dat de Lichtenvoordenaren moeten leveren om het bad open te houden. De zwemmer strijdt om het hoofd boven water te houden, maar meer nog om vaart te maken richting de toekomst, gedragen in de gehele breedte door de inwoners van Lichtenvoorde”, aldus Bakker. In maart 2015 kon hij starten met het uitleggen van de afbeelding in een schuur van schilder Paul Wiegers in het buitengebied. Beetje bij beetje ontstond het beeld onder zijn/hun handen. Uiteindelijk zijn alle tegels op basis van het eerste model, op de wand aangebracht. Zaterdag 11 april 2015 werd de wand onthuld.
