Project in beeld
Van kazerne tot duurzaam en modern Rijkskantoor
Een van de meest opvallende renovaties op dit moment is onlangs in gebruik genomen. De voormalige Luitenant Generaal Knoopkazerne aan de Mineurslaan in Utrecht is omgebouwd tot een modern kantoorgebouw en vergadercentrum voor rijksambtenaren. Het is door consortium R Creators gerealiseerd in een 20-jarig Design, Build, Finance, Maintain & Operate (DBFMO)-contract vanuit het Rijksvastgoedbedrijf.
tekst: Harmen Weijer
Foto’s nieuwe situatie: cepezed, Lucas van der Wee;
Foto’s oude situatie: cepezed, Leon van Woerkom
De Knoopkazerne in het centrum van Utrecht stamt uit 1989 en deed decennia lang dienst als hoofdkwartier van de Koninklijke Landmacht. Maar het bestaande gebouw was gedateerd: het pand had een dwingende structuur en een gesloten karakter. Een ingrijpende renovatie en transformatie was daarom hard nodig. Een deel is gesloopt, terwijl de resterende delen een grootscheepse transformatie hebben ondergaan en zijn gecombineerd met nieuwbouw.
Naast een groot oppervlak aan kantoorfuncties voor verschillende rijksdiensten met zeer diverse en stringente beveiligingseisen omvat het programma een omvangrijk, flexibel bruikbaar en indeelbaar congres- en vergadercentrum voor de Rijksoverheid.
De transformatie is uitgevoerd door het consortium R Creators met daarin Strukton, Ballast Nedam en Facilicom. Dat consortium schakelde cepezed in voor het architectonisch ontwerp. Fokkema & Partners Architecten is betrokken voor het interieur en Rijnboutt voor het onderdeel stedenbouw.
Meerdere hoogteniveaus
Het oorspronkelijke complex bestaat uit een karakteristieke schakering van volumes met verschillende hoogten, variërende verdiepingsafmetingen en meanderende gevels voorzien van een rookglazen zonwering. De herontwikkeling combineert ingrijpende aanpassingen aan de bestaande bouw met gedeeltelijke sloop, uitbreiding en een volledig getransformeerde stedelijke inbedding over meerdere hoogteniveaus, die geheel is gericht op beleving en grote volumes voetgangersstromen. Ook intern ondergaat het voormalige militaire pand een radicale modernisering, met onder meer een grote verscheidenheid aan eigentijdse werkplekconcepten. De binnenwereld laat zich daarbij ervaren als een fluïde continuüm van functies.
Het nieuwe kantoor heeft een levendige, transparante en dubbelhoge plint gekregen met algemene functies zoals de entreezone, het café, restaurant en aanlandwerkplekken. De bestaande bouw van twaalf lagen gaat alle kantoorfuncties bevatten, waarbij de geschiedenis van het gebouw goed leesbaar blijft. De grote achthoekige betonkolommen blijven vol in het zicht, maar de vele bakstenen binnenwanden verdwijnen ten behoeve van meer licht, lucht, openheid en transparantie. Klimaatplafonds in de bestaande bouw maken dat geen verlaagde plafonds meer nodig zijn en ondanks de beperkte verdiepingshoogte toch maximale ruimtelijkheid ontstaat.
Ruim transparant atrium
Het vergadercentrum is te vinden in een uitbreiding met acht hoge verdiepingen en in een efficiënte constructie van staal en prefab betonnen kernen. Nieuwe en bestaande bouw laten zich schakelen door een ruim transparant atrium en een transportzone met liften en trappen. In het vergadercentrum liggen de pauzeplekken en gastwerkplekken grenzend aan en in open verbinding met het centrale atrium. Voor een aangename rust zijn de vergaderzalen hiervan juist meer afgekeerd.
Het complex krijgt een strakke huid met verticale geleding die de verschillende onderdelen samenbindt tot één geheel. Bestaande inhammen in de gebouwcontour gaan hierdoor vides vormen die bijdragen aan de interne ruimtelijke kwaliteit. In de oudbouw is de verhouding van transparante en gesloten geveldelen 3:1. Waar de gevel bestaande contouren omsluit, heeft deze in dezelfde verhouding van open- en geslotenheid een iets grovere ritmiek. De uitbreiding heeft hogere verdiepingen en haalt met een open-dichtverhouding 1:1 voldoende daglicht binnen.
Het totale gevelbeeld kent binnen één en hetzelfde systeem zo subtiel van elkaar verschillende verschijningsvormen, wat bijdraagt aan een visuele spanning en variatie. Van de bovenste bouwlaag ligt het gevelglas bovendien iets terug ten opzichte van het overige gevelvlak, zodat met een verfijnde nuance het idee van een kroonlijst ontstaat. De gesloten geveldelen zijn afgewerkt met aluminium zetwerk, deels uitgevoerd als roosterpanelen voor natuurlijke ventilatie via achtergelegen te openen delen.
Duurzaamheid
Natuurlijke ventilatie maakt onderdeel uit van de duurzaamheid van het project, die ook een belangrijk doel van de herontwikkeling vormt. Andere aspecten die daarvan zijn een optimaal hergebruik van de bestaande bouw, een hoge mate van flexibiliteit en bijvoorbeeld de toepassing van triple glas, gekeurde materialen en op het lage deel van de bestaande bouw een groen dak.
Een groot oppervlak aan zonnepanelen, gebruik van de cumulatieve massa van de bestaande betonbouw en een energiesysteem gebaseerd op recirculatie en warmteterugwinning zijn belangrijke onderdelen van de energiehuishouding. Ook automatische aanwezigheidsdetectie voor het licht en CO2-meting voor de klimatisering dragen belangrijk bij. Een geavanceerde energiemonitoring helpt het verbruik tijdens de exploitatie zo veel mogelijk terug te dringen.
In gebruik genomen
Op donderdag 17 mei is het Rijkskantoor De Knoop officieel in gebruik genomen. Annet Bertram, directeur-generaal Rijksvastgoedbedrijf, Ruud Peters, directeur bcfd, Debbie van Noort, directeur Strukton Integrale Projecten en Piet Brittijn, projectdirecteur Ballast Nedam verrichtten de openingshandeling.
Dat deden ze in aanwezigheid van onder andere Jaap Uijlenbroek, directeur-generaal belastingdienst, Hans Gennissen, voorzitter Algemeen Bestuur Faciliom Group, Mariska Plomp, directeur SSO CFD en historicus Herman Pleij.
Projectgegevens:
opdrachtgever: Rijksvastgoedbedrijf, Den Haag
Aannemer: R Creators – een consortium van Strukton, Facilicom en Ballast Nedam
Ontwerp: architectenbureau cepezed, Delft
Interieurarchitect: Fokkema & Partners Architecten, Delft
Adviseur constructies: Pieters Bouwtechniek, DelfA
Adviseur installaties e&w: Strukton Worksphere, Maarssen
Bouwtijd: oktober 2016 – maart 2018