Geïmpregneerde baksteen voorkomt witte uitslag

Tekst: ing. Frank de Groot

Toepassing geïmpregneerde handvorm bakstenen bij project in Enschede.

Wie kent ze niet; baksteengevels die worden ontsierd door witte uitslag door zoutuitbloeiingen en vergipsing. We kunnen al lange tijd onbemande robotwagentjes op Mars laten rondrijden, maar blijkbaar lukt het niet om van die witte uitslag op een baksteengevel af te komen. Ook roet en groenafzetting zorgen voor ontsiering, die overigens geen afbreuk doet aan de kwaliteit van de baksteen. Maar fraai is het niet.

Oorzaak witte uitslag

Vers metselwerk bevat in water oplosbare bestanddelen. Die kunnen afkomstig zijn van de baksteen en/of de mortel. De meest voorkomende oplosbare bestanddelen zijn sulfaten (zoutsoort) en vrije kalk. De sulfaten zitten voor een klein deel van nature in klei. In de mortel komen oplosbare zouten in grotere hoeveelheden voor. Bij vochtbelasting gaan de zouten en vrije kalk in de poriën van het metselwerk in oplossing. Als het metselwerkoppervlak opdroogt, bewegen deze richting de oppervlakte en slaan neer in het metselwerk of op het metselwerkoppervlak: witte uitbloei.
Witte uitslag kan ook het gevolg zijn van het uitbloeien en uitspoelen van vrije kalk uit de toegepaste metsel- of voegmortel. Dat kan zowel kort na het metselen als na verloop van tijd optreden. Belangrijke oorzaak is dat na het metselen het carbonatatieproces niet optimaal is verlopen door de aanwezigheid van veel vocht. De in de mortel aanwezige vrije kalk is daardoor niet volledig omgezet in een niet-wateroplosbare kalk. Wanneer de vrije kalk naar het oppervlak migreert en daar neerslaat zal het alsnog overgaan in calciumcarbonaat door de CO2 uit de buitenlucht.
De problemen met witte uitslag treden vooral op als er sprake is van overmatig veel (regen)water tijdens of kort na het metselen en/of het voegen. Vers metselwerk moet dus altijd beschermd worden tegen regen! Daarnaast treedt bij baksteenmetselwerk soms uitbloei van gips op: ‘vergipsing’. De uitbloei is zichtbaar als een dunne witgrijze waas en treedt pas na enkele maanden of pas na enkele jaren op. De uitbloei wordt in de loop van de tijd intenser en is niet of nauwelijks in water oplosbaar. Vergipsing vormt zich uitsluitend op aan regen en zon blootgesteld metselwerk.

Hydrofoberen

Door een baksteengevel te hydrofoberen vermindert in sterke mate de kans op witte uitslag en mogelijk vergipsing. Bij hydrofoberen worden poriën en capillairen van de ondergrond over een bepaalde indringdiepte bedekt met een waterafwijzende laag. “Het hydrofoberen van een gevel is echter arbeidsintensief en kostbaar. Bovendien moet dit door een gespecialiseerd bedrijf worden gedaan en moet het ook na circa tien jaar worden herhaald. Daarom hebben wij besloten om onze bakstenen al in de fabriek te hydrofoberen. Dat is een investering van 35 miljoen euro, die we zelf dragen. De steen wordt niet duurder, maar we voorkomen hiermee een slecht imago van de baksteen”, aldus Jean-Pierre Wuytack.

Hydrofuge

Medio 2017 werd de eerste productielijn van het Belgische familiebedrijf voorzien van een geautomatiseerde impregneerlijn. Hierbij wordt door middel van ‘hydrofuge’ elke zichtzijde van de baksteen voorzien van een waterafstotende, onzichtbare laag siloxaan. “Chemisch is het gewoon bakpoeder, dat door bakkers over de hele wereld wordt gebruikt om deeg beter te laten rijzen. Het is dus ongevaarlijk voor mens en milieu”, aldus Wuytack. De techniek is samen met de universiteit in Leuven (KU Leuven) ontwikkeld. Stelselmatig zijn de andere fabrieken eveneens voorzien van een dergelijke lijn. Als vierde en laatste staat de productielocatie in Hedikhuizen gepland. Wuytack: “Medio 2020 worden alle handvorm-bakstenen van Vandersanden geïmpregneerd. Ze blijven hun waterafstotende werking behouden, hoewel het afparelen wel verdwijnt na enkele maanden, omdat de toplaag van de coating aan de oppervlakte wegslijt.”
De waterafstotende coating heeft een indringdiepte van 5-15 mm. De legvlakken (boven- en onderzijde) van de baksteen worden niet geïmpregneerd, zodat de baksteen verwerkt kan worden op de traditionele manier, met bestaande mortels. “De geïmpregneerde rand van 5-15 mm om de legvlakken draagt bovendien bij aan betere kwaliteit van de voegmortel. Er wordt minder snel vocht aan de mortel onttrokken, waardoor deze kan uitharden”, zegt Wuytack. “Een geïmpregneerde baksteen behoudt daarnaast zijn oorspronkelijke uiterlijk qua kleur, vorm en structuur. Verder blijven de open poriën behouden en is de vorstweerstand gewaarborgd. De waterafstotende coating voorkomt opname van waterdruppels via de zichtzijdes, maar is wel dampopen. Vocht in de kern van de steen kan daardoor weg via verdamping door de geïmpregneerde zichtzijdes, maar ook via de legzijdes.”
De gehydrofobeerde stenen hebben dus geen last meer van witte uitslag, maar ze stoten ook vuil af. Vervuiling van buitenaf, zoals roetaanslag, stof of groen, kan minder goed hechten aan het waterafstotende oppervlak van de baksteen. Ook zal het vuil terug sneller en makkelijker afspoelen bij regenweer.

Verwerking

De verwerking van de stenen is hetzelfde als traditionele stenen. De legvlakken van een geïmpregneerde baksteen zijn immers niet behandeld. “Sterker nog; de hechting is beter”, merkt Wuytack op. “Als de kwaliteit van de mortel ondermaats is, dan zuigt de baksteen het aanmaakwater uit de mortel, waardoor de mortel op het contactoppervlak met de baksteen droog gezogen wordt en daardoor niet voldoende sterk kan uitharden. Dit wordt wel eens ‘verbranden’ van de mortel genoemd. Op het geïmpregneerde gedeelte van het legvlak – tot zo’n 5 tot 15 mm uit de rand – kan de mortel niet droog gezogen worden. Testen geven aan dat de hechting op dit vlak veel hoger wordt. Dit geldt ook voor de voegmortel. Deze voegmortel bevindt zicht volledig tussen twee geïmpregneerde legvlakken en zal zijn vocht niet verliezen aan de baksteen. Dit verhoogt de kwaliteit van de voeg en heeft geen negatieve gevolgen voor de hechting.”