Commotie over gespoten PURschuim

Artikel delen

In de media verschijnen de afgelopen maanden verontrustende berichten over bewoners en werknemers die gezondheidsklachten claimen op basis van het aanbrengen van gespoten PURschuim in kruipruimten. Op 12 februari 2018 heeft minister Ollongren van het ministerie van BZK Kamervragen over deze problematiek beantwoord. Voorlopig lijkt er geen causale relatie te zijn tussen gespoten PURschuim en gezondheidsklachten. Maar omdat deze ook niet uit te sluiten zijn wil de minister uitvoeringseisen in Bouwbesluit 2012 opnemen. BouwTotaal ging aan tafel met André Meester, directeur NVPU en Kennisplatform Gespoten PURschuim: moeten we ons zorgen gaan maken over deze al dertig jaar oude isolatiemethodiek?


De Stichting Meldpunt Purslachtoffers zegt al 300 klachten te hebben verzameld. Atie Verschoor, chemicus van het Expertise Centre Environmental Medicine (ECEMed), zag de afgelopen jaren zeker vijfhonderd mensen langskomen met klachten. Onder meer haaruitval, hoofdpijn, vermoeidheid, huiduitslag en benauwdheid worden gemeld. Verschoor dringt al langer aan op een verbod en durft de stelling aan dat gespoten purschuim kankerverwekkend is. Ook trekken volgens haar isolatiebedrijven zich niets aan van de aangescherpte verwerkingsrichtlijnen. De laatste vier jaar zeggen meerdere bewoners die hun huis lieten isoleren met gespoten PURschuim, dat (ook gecertificeerde) isolatiebedrijven de veiligheidsrichtlijnen aan hun laars lappen.

In 2012 kwam gespoten PURschuim al in opspraak en besteedde onder meer Nieuwsuur aandacht aan de problemen. Dat leidde tot onderzoek door TNO naar de risico’s van gespoten PURschuim. Conclusie: ‘Er is geen causale relatie te zien tussen gespoten PUR-schuim en gezondheidsklachten, maar het onderzoek heeft deze ook niet volledig kunnen uitsluiten.’ In 2014 heeft ook het advies- en ingenieursbureau RPS metingen gedaan waaruit blijkt dat genomen maatregelen door verwerkers van gespoten PURschuim voldoende voorzorg bieden. Ondanks deze geruststellende conclusies laait de discussie de laatste maanden weer op. Media duiken weer op bewoners en ex-werknemers van verwerkers die klagen over gezondheidsklachten en misstanden in de branche. Zelfs een gerenommeerd bedrijf als Pluimers Isolatie moet het ontgelden: de heksenjacht ontziet niemand. Hadden we eerst de kunststof korrels in kunstgrasvelden en de bollenplaatvloeren, nu staat het gespoten PURschuim in het kwade daglicht.

Geen bewijzen

“Onderzoeken door TNO in 2013 en RPS in 2014 tonen overduidelijk aan dat er geen acute of chronische gezondheidsrisico’s zijn te verwachten tijdens en direct na het aanbrengen van gespoten PURschuimisolatie. Zelfs niet in geval van langdurige continue blootstelling. Er is geen enkel medisch bewijs is dat de klachten van zogenoemde ‘Purslachtoffers’ zijn te relateren aan gespoten PURschuim”, verzucht André Meester, directeur van de Nederlandse Vereniging van Polyurethaan Hardschuim-fabrikanten (NVPU) en het daaraan gelieerde Kennisplatform Gespoten PURschuim.

André Meester, directeur NVPU en Kennisplatform Gespoten PURschuim: “Er is geen enkel medisch bewijs dat de klachten van zogenoemde ‘Purslachtoffers’ zijn te relateren aan gespoten PURschuim.”

“Ik lees over bewoners die haaruitval, duizeligheid, geheugenproblemen en vermoeidheidsverschijnselen koppelen aan blootstelling aan vrijkomende stoffen bij het aanbrengen van gespoten PURschuim. Volgens medisch deskundigen kan dat echter helemaal niet. Gespoten PURschuim bevat di-isocyanaten. Die zijn sensibiliserend voor de luchtwegen. Een sensibiliserende stof kan bij blootstelling overgevoeligheidsreacties veroorzaken. Praat je over de luchtwegen dan gaat het bijvoorbeeld om astma. Maar je krijgt er volgens medische deskundigen geen haaruitval, huiduitslag of vermoeidheid van”, zegt Meester.

Op de website van Arbokennisnet (www.arbokennisnet.nl) lezen we dat sensibiliserende stoffen in zeer veel branches zijn te vinden. Er zijn enkele honderden sensibiliserende stoffen (allergenen) bekend. Bijna iedereen komt wel met ze in contact, ook buiten het werk (bijvoorbeeld door het gebruik van cosmetica). “En PolyUrethaan zit ook overal in. Zelfs in pleisters, matrassen, autodashboards en zelfs hartkleppen. Maar nu worden we ineens ziek van PURschuim in de kruipruimte?”, aldus een oprecht verbaasd lijkende Meester.

Oorzaak commotie

Waar rook is, is vuur. Dat is toch de overheersende gedachte momenteel in de markt. Meester baalt ervan. “Ik vind het ongepast hoe onze branche momenteel in sommige media onderuit wordt gehaald. Als er harde bewijzen zijn, zijn wij de eerste om hierop te anticiperen. Maar die bewijzen zijn er gewoon niet.” Maar waar komen die 300 meldingen bij het Meldpunt en 500 meldingen bij ECEMed dan vandaan? Is hier sprake van 800 fantasten? “Wij lezen ook over deze aantallen, maar hebben nog nooit een lijst gezien. Het gaat dus blijkbaar veelal om niet geregistreerde meldingen. Ik denk wel dat deze ‘meldingen’ komen van mensen met serieuze klachten. Hier zitten hele schrijnende gevallen bij. Maar ik durf te beweren dat die klachten andere oorzaken hebben. Ik ben ook ambassadeur van de Vereniging Leveranciers Luchttechnische Apparaten (VLA). Daardoor heb ik beroepshalve ook te maken met het binnenklimaat en gezondheidsrisico’s door onvoldoende ventileren. Een vraag zou kunnen zijn: uw woning is aanvullend geïsoleerd, waardoor de luchtdichtheid toeneemt. Maar denkt u daarbij wel aan een goede ventilatie? In woningen die onvoldoende worden geventileerd wordt het muf en kunnen talrijke gezondheidsklachten ontstaan. Dat is inmiddels wel wijdverbreid bekend. En dan heb ik het dus ook over woningen die met andere materialen zijn geïsoleerd.”

Talrijke andere bronnen in of nabij een woning kunnen gezondheidsklachten veroorzaken. “Mensen met gezondheidsklachten waarvan de oorzaak niet bekend is, hebben het geestelijk ook moeilijk. Ze worden vaak als aanstellers gezien en ze voelen zich onbegrepen. Als ze dan ineens horen dat er mensen mogelijk ziek zijn geworden van gespoten PURschuim en ze hebben hun vloer daarmee ook laten isoleren, dan is de weg snel gevonden naar het Meldpunt PURslachtoffers of ECEMed. Daar vinden ze ineens erkenning voor hun jarenlange problemen. Ze komen bij wijze van spreken in een warm bad terecht. Dan ben je toch ook oprecht er ineens van overtuigd dat het aan de gespoten PURschuim ligt? Andersom zijn er ook mensen met psychosomatische klachten: dat zijn klachten die voortkomen uit psychologische factoren. Als jij vliegangst hebt dat breekt je voor het instappen het zweet uit, je wordt duizelig en misselijk en je krijgt kippenvel. Ofschoon de symptomen echt zijn ga je dan toch ook niet zeggen: schaf al die vliegtuigen maar af?” Meester benadrukt nogmaals dat hij de mensen met klachten serieus neemt: “Die mensen hebben serieuze gezondheidsklachten en ze gaan daar – vaak met medebewoners – zwaar onder gebukt. Maar die mensen zijn meer geholpen bij onderzoek naar de werkelijke oorzaken.”

Extra maatregelen

Sinds het TNO-onderzoek in 2013 zijn er – ondanks de gunstige uitkomst – toch aanvullende maatregelen ingevoerd. Meester: “Er bleek geen causale relatie te zien tussen gespoten PUR-schuim en gezondheidsklachten, maar het onderzoek heeft deze ook niet volledig kunnen uitsluiten.

André Meester: “Wij adviseren met klem alleen een gecertificeerd bedrijf in te schakelen voor het verwerken van gespoten PURschuim.”

We hebben toen gezegd: om alle onrust weg te nemen moeten uit voorzorg bewoners geadviseerd worden om tijdens en tot twee uur na het isoleren de woning verlaten. Ook moet bij het uitvoeren van de werkzaamheden geforceerde ventilatie worden toegepast in de kruipruimte ter voorkoming van eventuele risico’s voor de bewoners. Er wordt veilig gewerkt door gecertificeerde bedrijven en we willen nu zelfs graag nog een stapje verdergaan om dat ook te laten zien: een gecertificeerd bedrijf moet vanaf 1 januari 2019 alle voor de veiligheid relevante zaken fotograferen en rapporteren, zodat er na afloop geen discussie mogelijk is over de al of niet genomen maatregelen. We willen daarmee maximale transparantie bereiken.”

Maar ja, ook de aanvullende maatregelen zullen waarschijnlijk wel weer aanleiding zijn voor kritiek vanuit het Meldpunt en Atie Verschoor: ‘Zie je wel dat het schadelijk is: ze nemen extra maatregelen!’. Meester verzucht: “Terwijl wij die maatregelen nou juist hebben ingevoerd om rust in de markt te krijgen. Probleem blijven natuurlijk wel de niet-gecertificeerde bedrijven. Die vormen ongeveer 5-10 procent van de markt en daar hebben we geen zicht op. Wij adviseren daarom met klem: schakel altijd een gecertificeerd bedrijf in!”

Maar wat houdt een gecertificeerd bedrijf in? Meester legt uit: “Gespoten PURschuim wordt aangebracht door professionals die adequaat zijn opgeleid in het aanbrengen van zogeheten 2-componenten PURschuim. Sinds 1993 worden bedrijven gecertificeerd voor het na-isoleren met PURschuim onder begane grondvloeren. Dit gebeurt door de onafhankelijke certificatie-instellingen SKG-IKOB en Insula Certificatie. De certificatie-instellingen voeren bij projecten van certificaathouders steekproefsgewijs onafhankelijke controles uit, waarbij woningen worden geïnspecteerd waar gespoten PURschuim is of wordt aangebracht. Belangrijk is bijvoorbeeld dat er gewerkt moet worden volgens vastgestelde veiligheidseisen voor bewoner en verwerker. De controle gebeurt per 1.500 m2 geïsoleerde vloer. Dit betekent dat ongeveer 1 op de 25 woningen wordt gecontroleerd.”

Kamervragen

Inmiddels heeft de onrust in de markt ook geleid tot kritische kamervragen van twee SP-kamerleden. Op 12 februari 2018 gaf minister Ollongren antwoord op de vragen. ‘Hoe verklaart u dat er nog steeds geen duidelijk beeld is van de risico’s voor de volksgezondheid van gespoten purschuim?’, was één van de vragen. “In 2013 is onderzoek gedaan naar de risico’s van gespoten PURschuim voor bewoners door TNO. Dit onderzoek laat geen causale relatie zien tussen gespoten PURschuim en gezondheidsklachten, maar heeft deze ook niet volledig kunnen uitsluiten. Gezien de toen gesignaleerde gezondheidsklachten was er wel reden om uit voorzorg de gezondheidsrisico’s serieus te nemen en heeft de sector voorzorgsmaatregelen genomen. In 2014 heeft ook het advies- en ingenieursbureau RPS3 metingen gedaan waaruit blijkt dat genomen maatregelen voldoende voorzorg bieden”, aldus Ollongren.

Opvallend is de uitspraak van Ollongren dat ze de extra voorzorgsmaatregelen in het Bouwbesluit wil opnemen: “Ik vind het belangrijk dat bij het uitvoeren van de werkzaamheden en twee uur daarna er daadwerkelijk geen bewoners in de woning aanwezig zijn. Verder is belangrijk dat bij het uitvoeren van de werkzaamheden daadwerkelijk geforceerde ventilatie wordt toegepast, ter voorkoming van eventuele risico’s voor de bewoners. Ik wil deze maatregelen daarom als eis opnemen in het Bouwbesluit 2012. Deze eis is dan rechtstreeks geldend, ook voor niet-gecertificeerde bedrijven. Een wijziging van het Bouwbesluit 2012 daartoe zal ik nog dit jaar aan uw Kamer voorleggen.”
Meester is blij met het doel van de toezegging, maar vindt het wel vreemd dat er uitvoeringsregels in het Bouwbesluit moeten komen: “Volgens mij is het handiger wettelijk vast te leggen dat alleen gecertificeerde bedrijven gespoten PURschuim mogen aanbrengen. Het ministerie van BZK heeft bijvoorbeeld ook een wetsvoorstel gepubliceerd dat ervoor moet zorgen dat vanaf medio 2019 alleen gecertificeerde cv-installateurs gasverbrandingsinstallaties mogen plaatsen en onderhouden, in verband met de risico’s op het vrijkomen van koolmonoxide. Dan kunnen we dat toch ook voor verwerkers van gespoten PURschuim regelen? Daarmee zijn impliciet dan ook gelijk de uitvoeringsrichtlijnen geborgd. Die hoef je dan niet apart in het Bouwbesluit te noemen.”

Medisch diagnoseprotocol

Ook werd Ollongren om een reactie gevraagd op de 300 klachten bij het Meldpunt en 500 klachten bij ECEMed. “De GGD’en in Nederland registreren meldingen over gezondheidsklachten die de melder aan een milieufactor relateert – of waarbij de melder bezorgd is over zijn gezondheid gerelateerd aan een milieufactor – via het programma ‘OSIRIS’. Het RIVM beheert dit databestand. Twee GGD’en registreren de meldingen in een eigen systeem. Van de gegevens uit Osiris wordt iedere twee jaar een rapportage opgesteld. Uit die rapportage (Osiris 2017) blijkt dat in de periode 2015-2016, vier mogelijke PUR-gerelateerde klachten zijn gemeld bij de betreffende GGD’en. Er zijn ook meldingen van beroepsziekten als gevolg van blootstelling aan PUR-schuim en/of isocyanaten bekend bij het Nederlandse Centrum voor Beroepsziekten (23 gevallen met betrekking tot isocyanaten, waarvan drie gevallen met betrekking tot purschuim). Ik beschik helaas niet over gegevens over meldingen bij huisartsen.”

Meester: “Het gaat dus om zeer geringe aantallen, waarbij de relatie tot PURschuim ook onduidelijk is. Wij adviseren mensen met klachten altijd naar de GGD te gaan en niet naar het Meldpunt of ECEMed. VUmc, AMC en GGD Groningen hebben een opgesteld voor klachten die mogelijk te maken hebben met gespoten PUR-schuim. Het ministerie van BZK heeft de helft van de ontwikkelkosten gesubsidieerd. Het protocol is in 2016 opgeleverd en openbaar beschikbaar op diverse websites. Het diagnoseprotocol is opgesteld op advies van een overleg tussen Kennisplatform PUR, GGD, het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, ArbeidsDermatologisch Centrum VUmc Amsterdam en de Polikliniek Mens en Arbeid van het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten AMC. Vreemd genoeg wilde het Meldpunt niet deelnemen. Maar nu roepen ze wel dat het diagnoseprotocol niet deugt en je dus niet naar de GGD moet gaan met je klachten omdat de industrie het protocol deels heeft gefinancierd. We zouden zelfs de medici ‘in onze zak’ hebben. Nou, als een beroepsgroep niet met zich laat sollen, dan zijn het wel medici. Ik verwijs maar naar de reactie van de minister op dit protocol, die aangeeft dat hiermee een belangrijke stap is gezet voor een uniforme wijze van afhandeling van mogelijke gezondheidsklachten.”

Ingebeelde ziekte

“Mensen die zeggen slachtoffer te zijn van het isolatiemiddel pur lijden aan een ingebeelde ziekte”, zegt Cees Renckens, arts en bestrijder van modeziektes in Trouw van 5 april 2018. “Gespoten purschuim is een beproefd, goedkoop en betrouwbaar middel voor het isoleren van woningen en als zodanig al ruim 25 jaar in gebruik. Er zijn in ons land zo’n 100.000 woningen mee geïsoleerd.”

“In juli 2016 kwam een projectgroep met een gedegen Protocol voor diagnostiek van gezondheidsklachten in relatie tot potentiële blootstelling aan isocyanaten en purschuim, gebruikt voor isolatie, bij bewoners en isoleerders. Daaruit bleek dat de enige medische gevolgen die blootstelling aan pur kan hebben, bestaan uit wel-omschreven huid- en longproblemen. De ‘purslachtoffers’ hebben doorgaans andere klachten en laten zich niet volgens dat protocol testen. De bestaande gevallen zijn moeilijk te genezen en volharden in hun slachtofferrol. Nieuwe gevallen voorkomen heeft daarom de hoogste urgentie. De purslachtoffers zijn immers geen slachtoffer van pur, maar lijden aan ingebeelde ziekten, hun aangepraat door de catastroferende publiciteit van ECEMed. Een schadefonds voor deze misleide mensen? Dat natuurlijk nooit.”

Bron: Trouw, 5 april 2018