Flexibel bouwen is essentieel voor duurzaam bouwen

Artikel delen

De flexibiliteit of aanpasbaarheid van een gebouw wordt vaak gezien als een extra investering, als meerkosten, waarvan de relevantie op korte termijn zeer laag is. Er is daarom bij start van het traject weinig vraag naar flexibiliteit doordat de verdienste pas na lange termijn zichtbaar zijn bij verandering van huurder of eigenaar. Dit terwijl het niet flexibel en aanpasbaar zijn van gebouwen die we hebben gerealiseerd, heeft geleid tot de enorme leegstand waar we momenteel mee kampen. Flexibel en aanpasbaar bouwen moet daarom de basis zijn van ieder gebouw dat we realiseren. Het is in de basis de afstemming van vraag en aanbod.
 
Tekst: Patrick de Laat en Monique Donker-Blacha, Slimbouwen
 
In flexibel bouwen bevindt zich een tegenstrijdigheid tussen de vraag en het aanbod. De frequentie van verandering is normaliter aan de vraagzijde hoger dan aan de aanbodzijde. Dit komt omdat er in de aanbodzijde gedacht wordt vanuit de techniek en de verandercyclus afhankelijk van de betreffende ‘gebouwlaag’. Slimbouwen onderscheidt vier bouwlagen, te weten het casco, de schil, de installaties en de afbouw. De technische levensduur (aanbodzijde) van de verschillende gebouwlagen is in het proefschrift van Roel Gijsbers (2011) als volgt omschreven;
•          constructie 75-100 jaar;
•          schil 25-75 jaar;
•          installaties 10-50 jaar;
•          afbouw 5-25 jaar.
De verandercyclus aan de vraagzijde, ook wel de functionele levensduur genoemd, wordt volgens Stewart Brand (1994) heel anders omschreven en ervaren. Volgens hem verandert de vraag met betrekking tot de afbouw maandelijks of zelfs dagelijks, de installaties om de zeven jaar en de vraag naar aanpassing in de schil en constructie om de vijftien jaar. Natuurlijk leidt een aanpassing vanuit een verandering aan de vraagzijde zelden tot nooit tot een gehele vervanging van de betreffende gebouwlaag. Desondanks is het wel een aanpassing van de bestaande situatie. Het vermogen van een gebouw om deze aanpassing te faciliteren is het niveau van flexibiliteit; het is de afstemming van de technische levensduur aan de functionele levensduur van de verschillende elementen.
 
Verandering faciliteren
De bovenstaande omschrijving illustreert een conflict tussen vraag en aanbod. Het dichter bij elkaar brengen van de twee werelden vergroot het duurzaam omgaan met de materialen echter enorm. Hoe kunnen we dit bewerkstelligen? En wat is leidend? De technische levensduur of de economische levensduur? De vraag zou kunnen worden aangepast aan het aanbod. Met een getrapt circuit van elkaar opvolgende woonvormen zou theoretisch gezien verhuizen voorzien in de veranderende behoefte waardoor de langere technische levensduur aangehouden kan worden in plaats van de functionele levensduur.
Een behoefte aan een verandering van locatie is vaak verbonden aan veranderingen in de gezinssamenstelling en de levensfase van de verschillende bewoners. Hierdoor is juist verhuizen mogelijk wenselijk, in plaats van aanpassen van de woning. Dit voorbeeld is helaas vooral van toepassing op eisen betreffende ruimtelijke afmetingen en esthetische verschijning van de woning. De verandercyclus van bijvoorbeeld de locatie van stopcontacten is te marginaal en te frequent om een verhuizing te verantwoorden. Een onoverkomelijk probleem van deze methode is tevens dat een demografische verandering, zoals de huidige vergrijzing, niet kan worden opgevangen. Het aanbod is dan wel divers maar de verdeling van de verschillende woonvormen geschikt voor een specifieke doelgroepen blijft star en onaanpasbaar. Daarnaast is een getrapt circuit van elkaar opvolgende woonvormen dus ook niet geschikt voor elke type verandering. De aanbodzijde zou de vraag echter ook kunnen accommoderen. Dit opent een nieuwe wereld vol kansen. Er zijn inmiddels verschillende denkrichtingen ontstaan zoals Circulair Bouwen en TurnToo (gedachte van Thomas Rau) die uit gaan van de wens van het gebruik.
 
Optimale duurzaamheid
De enige geschikte oplossing om aan deze latente vraag te voldoen is om de technische levensduur op de functionele levensduur af te stemmen. Dat wil zeggen de afstemming van aanbod aan de vraag. Luisteren naar wat de klant wil en producten en gebouwen flexibel en demontabel te ontwerpen. Zo wordt het vermogen ingebouwd om aanpassing te faciliteren. De gedachte van Circulaire Economie los laten op alle ontwikkelingen die we doen. Uitgaan van de vraag van het gebruik voor een bepaalde periode en na deze periode de producten en materialen weer terugnemen. De producten en materialen krijgen zo een tweede levensduur.
Deze gedachte is toegepast in het gemeentehuis van Brummen, een ontwerp van Architect Thomas Rau. Een andere mogelijkheid is het verminderen van de technische levensduur tot de functionele levensduur. Het gevaar bij het nastreven van een kortere levensduur is verspilling en milieuonvriendelijk gedrag passend bij een wegwerpmaatschappij. Desondanks kan dit tot een milieuvriendelijke oplossing leiden. Een goed voorbeeld hiervan is Project XX van XX Architecten. Het kantoorgebouw zou na een levensduur van twintig jaar volledig moeten opgaan in de natuur. Dus in plaats van afval en sloop dient het na afloop van de functionele levensduur als voeding voor de natuur.
 
Flexibel en aanpasbaar zonder meerkosten
Flexibiliteit leidt tot een initiële extra investering indien er sprake is van overcapaciteit. Bij een afstemming van de technische levensduur aan de functionele levensduur is dit niet het geval. Door het inbouwen van een mindere technische levensduur of ruimte en mogelijkheid tot aanpassing leidt flexibiliteit juist tot minder materiaalkosten en een eenvoudiger en efficiënter proces tijdens bouw en verbouw. Geen enkele reden tot meerkosten!
 
 

 

Slimbouwen in BouwTotaal
Deze pagina’s komen tot stand onder verantwoordelijkheid van de Stichting Slimbouwen. Deze stichting is een actief kennisplatform dat samen met de innovatoren in de bouwsector het bouwproces reset. Een platform voor kennis, expositie, innovatie en samenwerking, gebaseerd op een wetenschappelijk onderbouwde en bewezen methodiek van werken. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Monique Blacha van Slimbouwen.
 
Bezoekadres: Lichttoren 32, Eindhoven  en Einsteinbaan 1, Nieuwegein
Postbus 1127, 3430 BC Nieuwegein
Tel. (030) 750 98 05
Email: monique@slimbouwen.nl
Internet: slimbouwen.nl