Stofvrij werken? Kies voor stofzuigers!

Tekst: ing. Frank de Groot

TNO heeft een pictogram stofzuiger ontwikkeld. Dit pictogram staat voor het VERPLICHT gebruik van stofzuigers op de werkplek in de bouw.

In Nederland overlijden jaarlijks zo’n 4.100 mensen aan beroepsziekten, waarvan ongeveer 2.700 aan werkgerelateerde kanker. TNO is ervan overtuigd dat door een combinatie van technologische oplossingen, effectieve handhaving van de regels en gedragsverandering bij werkgevers en werknemers, blootstelling aan kankerverwekkende stoffen is uit te bannen.
TNO heeft drie sectoren geïdentificeerd waar de blootstelling aan kankerverwekkende stoffen hoog is en werkenden dus gezondheidsrisico’s lopen: bouw, houtverwerkende industrie en metaalindustrie. De belangrijkste kankerverwekkende stoffen die in deze sectoren veelvuldig gebruikt worden zijn respirabel kwarts, hardhoutstof en lasrook (met daarin soms zeswaardig chroom).

Respirabel stof

In veel onderzoek is beschreven dat bij het gebruik van (hand)gereedschappen om steenachtige materialen te bewerken, de blootstelling aan de kankerverwekkende stof respirabel kwarts te hoog is. In veel gevallen overschrijdt de blootstelling zelfs de gezondheidskundige grenswaarde. TNO heeft ook zelf onderzoek uitgevoerd in een zogenoemde ‘Worst Case Room’. Daarin wordt een ongunstige werksituatie met 100% inschakeltijd van het gereedschap, zonder voorzorgsmaatregelen, in een kleine slecht geventileerde ruimte nagebootst. Hetzelfde wordt in een gunstige situatie met gebruik van stofvrij gereedschap en werkwijzen gedaan.
Het blijkt dat in de testruimte onder ongunstige omstandigheden bij een tiental bewerkingen, zoals boren, slijpen, zagen en hakken, zonder het treffen van maatregelen, de wettelijke grenswaarde van respirabel kwarts overschreden wordt met een factor variërend van 15 tot 4.600. Als de testen worden uitgevoerd met gebruik van innovatieve technologische oplossingen, neemt die blootstelling sterk af.
Een reductie van de blootstelling met meer dan een factor 50 tot 8.000 ten opzichte van de ongunstigste situatie zonder deze technologische oplossingen is mogelijk door de juiste keuze voor en juist gebruik van het gereedschap. Stofvrije gereedschappen en werkwijzen zijn echter alleen effectief als degenen die ermee werken, ze op de juiste manier op de werkplek gebruiken en als er voldoende controle en handhaving is.

Hardhoutstof

Bij het gebruik van (hand)gereedschappen om houtachtige materialen te bewerken zijn de blootstellingen aan het kankerverwekkende hardhoutstof eveneens erg hoog en overschrijden ze de grenswaarde. Gemeten in de Worst Case Room onder ongunstige omstandigheden zonder maatregelen is de overschrijding van de wettelijke grenswaarde van hardhout een factor 15 tot 140. Als de testen vervolgens worden uitgevoerd met gebruik van de innovatieve technologische oplossingen neemt die blootstelling sterk af. Een reductie van de blootstelling met meer dan een factor duizend ten opzichte van de ongunstigste situatie zonder maatregelen is mogelijk door de juiste keuze voor en juist gebruik van het gereedschap.

Stofzuigers

Het gebruik van stofzuigers moet volgens TNO worden verplicht voor alle werkzaamheden in de bouw en houtindustrie. Dit is de enige manier om de blootstellingen aan de kankerverwekkende stoffen respirabel kwarts en hardhout te minimaliseren tot een aanvaardbaar niveau. Overheid en Inspectie SZW moeten hierop volgens TNO handhaven.
TNO heeft een pictogram stofzuiger ontwikkeld. Dit pictogram staat voor het verplicht gebruik van stofzuigers op de werkplek in de bouw. Op gelijke voet met de verplichtingen voor gehoorbescherming, gebruik helmen, handschoenen, veiligheidsschoenen, et cetera. TNO gaat dit pictogram stofzuiger verspreiden via stickers naar producenten gereedschappen-stofzuigers, aannemers en alle andere belangstellenden.

Welke stofzuiger?

Er zijn vele stofzuigers op de markt, ieder met eigen specificaties, voordelen, nadelen en prijs. Een keuze is niet altijd even gemakkelijk te maken. Indien u naar www.stofvrijwerken.tno.nl gaat wordt u via ‘Stofzuigers’ vanuit diverse invalshoeken geholpen bij de keuze.
Nieuw is de TNO keuze tabel stofzuigers (zie tabel op deze pagina]. In deze tabel worden specificaties vermeld en ‘gewogen’. De meest belangrijke factor voor een effectieve stofafzuiging is de operationele capaciteit van de stofzuiger. Om deze capaciteit te borgen in de tijd is de keuze voor een automatische filterreiniging een goede keus. Echter ook handmatige reiniging is effectief (drietrapsfiltersystemen) maar vraagt wel aandacht en discipline van de werknemer. En dat gaat in de dagelijkse praktijk niet altijd goed.
Uiteraard wordt uw keuze ook bepaald door uw gebruik. Veel stof en langdurig gebruik of weinig stof en kortdurend gebruik. Drietrapsfiltersystemen lenen zich beter voor de afvang van veel stof (slijpen, zagen, grinden, et cetera). Accusystemen zijn prima te gebruiken bij kortdurend gebruik en bij werkzaamheden zoals boren. De keuze voor een stofzuiger wordt ook bepaald door andere aspecten zoals hanteerbaarheid, gewicht en ook prijs.