Rotterdamse Fenixloods ondergaat volledige transformatie

In 1922 is naar een ontwerp van C.N. van Goor de San Franciscoloods gebouwd voor de Holland-Amerikalijn, destijds de grootste opslagloods ter wereld. Na de oorlog werden de ernstig beschadigde loodsen hersteld en kregen ze de toepasselijke naam Fenix, want immers uit de as herrezen.

Door Joop van Vlerken, foto’s: Ossip Architectuurfotografie

“We hebben een oude loods van 14 meter hoog volledig gerenoveerd en erop hebben we een nieuw gebouw gemaakt. De historie hebben we zoveel mogelijk gerespecteerd en we hebben het gebouw een nieuwe toekomst gegeven. De elementen van vroeger hebben we naar voren gehaald, die hebben een ereplekje gekregen in het project.” Met gepaste trots vertelt Christiaan Cooiman van Heijmans over het project Fenix I dat in november 2019 is opgeleverd. De bouw is eind 2015 gestart. In de afgelopen vier jaar is de bestaande Fenixloods volledig gerenoveerd en erop en erin zijn 214 nieuwe loftappartementen gemaakt. Met 45.000 m2 is het een van de grootste bouwprojecten van Nederland, vertelt Cooiman. “Het nieuwe volume is vier keer zo groot als het oorspronkelijke volume. Maar we hebben er wel voor gezorgd dat het nieuwe gebouw het oude niet wegdrukt. Dat hebben we gedaan door goed naar de verhoudingen te kijken.”

Op de oude opslagloods die geheel gerenoveerd is, zijn 207 loftappartementen geplaatst. Die rusten op een gehele nieuwe, stalen tafelconstructie die in het oude pand is gerealiseerd. De stalen spanten zijn goed te zien tussen het nieuwe en oude, gerenoveerde deel.

Incisielaag

Het combineren van de oude loods en de nieuwbouw kwam op het bordje van MEI architects and Planners. Robert Platje van dat bureau vertelt waarom hun ontwerp als winnend plan uit de aanbesteding kwam. “Doordat we het gebouw een getrapt volume hebben gegeven, sluit het aan de ene kant goed aan bij de laagbouw van Katendrecht en aan de andere kant bij de hoogbouw op de Kop van Zuid.”
Platje legt uit dat in de Fenixloods I een gemixt programma van culturele, culinaire en commerciële activiteiten herbergt. “De loods wordt gebruikt voor de huisvesting van Circus Rotjeknor, Hogeschool Codarts en Conny Janssen Danst. Daarnaast is er ruimte voor een bed en breakfast, horeca, detailhandel en een inpandige openbare parkeergarage met 227 parkeerplaatsen.” De scheiding tussen de voormalige loods en de loftappartementen wordt gemarkeerd door een incisielaag tussen het oude en het nieuwe volume. Die bestaat uit een gigantische vakwerkconstructie, waarin loftwoningen zijn gerealiseerd met een verdiepingshoogte van zes meter, vertelt Cooiman. “Dat zijn echt spectaculaire woningen geworden met een hoog plafond.”

Oud en nieuw komen samen in het trappenhuis.

Uit de as herrezen

De gemeente Rotterdam is in de wijk Katendrecht al sinds 2004 bezig met een grootschalige herstructurering en transformatie. Hier stond ook de in 1922 naar een ontwerp van C.N. van Goor gebouwde San Franciscoloods van de Holland-Amerikalijn, destijds de grootste opslagloods ter wereld. Deze werd aan het einde van de Tweede Wereldoorlog grotendeels verwoest door een brand. Na de oorlog werden de ernstig beschadigde loodsen hersteld en kregen ze de toepasselijke naam Fenix, want immers uit de as herrezen.
De loodsen hebben geen monumentale status, maar waren bijzonder genoeg om te behouden, vertelt Robert Platje van MEI architects & planners. “De geschiedenis van de Fenixloods is nauw verbonden met die van Rotterdam. De gemeente hechtte er veel waarde aan dat de loods behouden zou blijven. We merkten tijdens de herontwikkeling dat Rotterdammers en potentiele gebruikers het behoud van de robuuste industriële kenmerken van de Fenixloods erg konden waarderen.”

De loftwoningen zijn boven op de tafelconstructie geplaatst met een ‘binnenplaats’, waar je van boven nog in de oude opslagloods kunt kijken.

Koeling

De karakteristieke uitstraling van het gebouw is dus intact gebleven, terwijl tegelijkertijd het gebouw een flinke verduurzamingsslag heeft ondergaan met behulp van isolatie en nieuwe kozijnen met HR++-glas. Door de ligging van het gebouw is de koelvraag fors, vertelt Cooiman. “We wilden daarom een installatieconcept waarbij we ook koeling aan konden bieden. Uiteindelijk hebben we ervoor gekozen om wko met stadsverwarming te combineren. Naast het gebouw is een monobron gemaakt, waarmee we kunnen voorzien in de koudevraag van het gebouw en een deel van de warmtevraag. De aanvullende warmte komt van stadsverwarming.” De verduurzaming van de oude loods was van een omvang die het mogelijk maakte om gebruik te maken van de Groenregeling van RVO voor zeer duurzame ontwikkelingen (zie ook kader).

De gemeente Rotterdam is in de wijk Katendrecht al sinds 2004 bezig met een grootschalige herstructurering en transformatie. De woningen zijn dan ook zeer in trek. Niet in de laatste plaats omdat ze zeer energiezuinig zijn gerealiseerd.

Bijzondere eisen

In de voormalige gerenoveerde loods is het cultuurcluster van Fenix I gevestigd. Deze instellingen hadden bijzondere eisen voor de inrichting van het pand, vertelt Cooiman. “Een oude loods als deze heeft beperkte mogelijkheden. Maar de verschillende instellingen hadden wel eisen. Ze wilden bijvoorbeeld graag een zaal van minimaal 20 x 20 meter en 6 meter hoog, zonder kolommen. Het was nog een hele uitdaging om dat te kunnen realiseren.” Doordat de ruimte zich beperkt tot het oppervlak van de oude loods was het nodig om verschillende functies van de culturele instellingen te combineren, vertelt Cooiman. “Gelukkig konden we voor de verschillende instellingen de kantine en de douche- en kleedruimten combineren, waarmee we ruimte hebben bespaard.”

In het duurzaam gerenoveerde oude deel is een grote sportzaal gemaakt, die zeker 20 x 20 meter is en 6 meter hoog, zonder kolommen. Voor de bouwers was het realiseren van deze eis van de opdrachtgever nog een hele uitdaging.

Constructie

Bijzonder is dat het nieuwe gebouw nergens op het oude gebouw steunt. Hiervoor is een stalen tafelconstructie ontworpen die boven en deels door de oude Fenixloods staat, legt Cooiman uit. “De stalen poten staan op nieuwe poeren met daaronder een fundering. Hierdoor staat het nieuwe gebouw boven het oude gebouw. Dat is een heel mooi systeem, dat door onze staalbouwpartner CSM uit België is gemaakt. Normaal maken zij hun constructies zoveel mogelijk in hun eigen fabriek, maar voor deze bouw hebben ze een groot deel van de constructie in het werk gemaakt.” Een ander belangrijk aspect is de indelingsvrijheid van het gebouw, vertelt Cooiman. “We hebben de bewoners de grootst mogelijke indelingsvrijheid gegeven. Ze konden een woning van één, twee of zelfs drie lagen kopen variërend tussen de 40 en 140 m2. En ook de afwerking was vrij, of ze nu een casco oplevering wilden of een volledig ingericht appartement. Daarmee hebben we het onszelf wel moeilijk gemaakt. Het makkelijkst is toch als je 214 dezelfde appartementen kunt opleveren. Maar het was toen we de appartementen wilden verkopen echt crisis, dus we wilden bewoners zoveel mogelijk keuzevrijheid geven.”

Bijzonder is de speciaal ontworpen stalen tafelconstructie. De stalen poten staan op nieuwe poeren met daaronder een fundering. Staalbouwer CSM uit België, die dit soort constructies gewoonlijk zoveel mogelijk in hun eigen fabriek prefabiceren, hebben voor dit project een groot deel van de constructie in het werk gemaakt.

Groenregeling

De duurzame renovatie van de oude opslagloods Fenix I is mede mogelijk geworden dankzij de Groenregeling. Daardoor is op dit deel van de herontwikkeling een gunstigere financiering bij Triodos Bank afgesloten (0,5% rentekorting). Projecten, waaronder ook renovaties en transformaties, die duurzaam worden uitgevoerd kunnen in aanmerking komen voor een financiering met een lager rentetarief. De bank kan de bouwer van een groenverklaring voorzien, waarmee de lening voor een lager rentetarief kan worden afgegeven.
De overheid stimuleert met deze groenregeling, officieel Regeling groenprojecten, groene investeringen in de nieuwste ontwikkelingen in milieutechnologie en duurzame en innovatieve (bouw)projecten. Hiervoor is samenwerking tussen beleggers, banken en projectbeheerders nodig. De Regeling groenprojecten is een gezamenlijke regeling van de ministeries van Infrastructuur en Waterstaat en Financiën. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland beoordeelt de groenverklaring.

Meer info: www.rvo.nl/regelinggroenprojecten

Bouwpartners

Opdrachtgever: Heijmans Vastgoed B.V., regio West
Architect: Mei architects and planners
Adviseur bouwfysica: Techniplan Adviseurs / LBP Sight
Constructeur: ABT bv
Adviseur installaties: Techniplan Adviseurs bv
Aannemer: Heijmans Woningbouw West