Gerestaureerde Eusebiuskerk in Arnhem voorzien van duurzame warmte
De afgelopen tien jaar heeft de Arnhemse Eusebiuskerk een grootschalige restauratie ondergaan. Niet alleen de markante toren van de kerk is vernieuwd, ook de warmtelevering is klaar voor de toekomst.
Door Nadine Huiskes
De Eusebiuskerk in Arnhem stamt al uit de vijftiende eeuw, en was in 2009 opnieuw toe aan een restauratie.
De Eusebiuskerk stamt al uit de vijftiende eeuw maar werd tijdens de Tweede Wereldoorlog vrijwel volledig verwoest. De kerk werd na de oorlog herbouwd en diverse keren gerestaureerd, en was in 2009 opnieuw toe aan een restauratie. Om het restauratieproces in goede banen te leiden, schakelde het bestuur van de Eusebiuskerk Peter Koelewijn in, architect en bouwkundige.
Koelewijn werd gevraagd elementen toe te passen die ervoor zorgen dat het gebouw de komende twintig jaar kan inspelen op de maatschappelijke behoefte. Daar past ook een duurzame warmtehuishouding bij, aldus Koelewijn. “We wilden niet alleen behouden wat er is, maar de kerk ook klaarmaken voor de toekomst.”
Vlak langs de kerk was al een tracé voor het warmtenet in Arnhem gepland. Een uitbreiding naar de kerk was derhalve logisch.
Warmteleidingen in de buurt
De verduurzaming van de warmtevoorziening startte met de wens om een tijdelijk gebouw met installaties aan de noordkant van de kerk te slopen. Koelewijn: “Dat gebouw stond er inmiddels al 25 jaar en was een doorn in het oog van Arnhemmers. Ik was van mening dat we de cv-ketels niet zomaar op een andere plek zouden moeten hangen. Dit bood kansen, ook omdat er altijd malheur was met de cv-ketels én ze op dat moment aan vervanging toe waren.”
Arnhem heeft hierdoor een primeur: dit is de eerste historische kerk in Nederland die op stadswarmte is aangesloten.
Arnhem heeft hierdoor een primeur: dit is de eerste historische kerk in Nederland die op stadswarmte is aangesloten.
Koelewijn ontdekte dat er in de buurt van de kerk al leidingen voor het warmtenet lagen. “Omdat we in de planvorming ervoor hadden gekozen om de vloerverwarming in de kerk met zo’n duizend vierkante meter uit te breiden, werd stadswarmte een wel heel interessante optie.”
Het warmtenet kwam dus praktisch langs de kerk en zou al worden uitgebreid. “Ook de nieuwbouwwoningen die rondom de kerk worden gebouwd en de nieuwe bioscoop worden aangesloten op stadswarmte”, vertelt Annemarie Sent, accountmanager bij Vattenfall voor de regio Arnhem-Nijmegen. “Het was logisch dat ook de Eusebiuskerk daarvan kon profiteren. Arnhem heeft hierdoor een primeur: dit is de eerste historische kerk in Nederland die op stadswarmte is aangesloten.”
De kerk beschikt over een uitgebalanceerd verwarmingssysteem, die zorgt voor een comfortabele vloertemperatuur.
Extra vloerverwarming
De kerk beschikt over een uitgebalanceerd verwarmingssysteem. Koelewijn legt uit: “De vloerverwarming zorgt voor een comfortabele vloertemperatuur. We hebben voor een groter oppervlakte vloerverwarming gekozen dan waar normaal gesproken mensen zitten, zodat de kou die via de ramen naar binnen komt, kan worden opgevangen. De vloerverwarming is goed voor 40 procent van het warmteverbruik van de kerk.”
Om aan de overige 60 procent van de warmtevraag te voldoen, maakt de Eusebiuskerk gebruik van heaters. “Op dit moment zijn dat er 22, die op acht meter hoogte hangen. Heaters zijn heel efficiënt, omdat ze gebruikmaken van stralingswarmte. Dat houdt in dat ze niet de lucht in de kerk verwarmen, maar direct de bezoekers.” Koelewijn wijst erop dat de heaters weliswaar nu nog op aardgas functioneren, maar dat er serieuze plannen zijn om daar een duurzaam alternatief voor te gaan gebruiken.
Leidingen door de kelder
Omdat de Eusebiuskerk in het historische centrum van Arnhem ligt, kwamen bij de aansluiting van de Eusebiuskerk de nodige uitdagingen kijken. Sent: “In de binnenstad zijn veel events, waardoor de werkzaamheden moeten worden stilgelegd. In Arnhem hebben dit jaar bijvoorbeeld veel evenementen plaatsgevonden rond de herdenking van 75 jaar Slag om Arnhem en de operatie Market Garden. Daarnaast was de binnenstad net volledig heringericht om de beken die er vroeger doorstroomden weer zichtbaar te maken. Dat bracht beperkingen mee voor de aanleg van de ondergrondse warmteleidingen.”
Om de kelder uit te breiden voor toiletten en de technische ruimte heeft de Stichting Eusebiuskerk een ondergrondse betonnen bak laten aanleggen. Dit is uniek voor werkzaamheden rondom een historische kerk. “De warmteleidingen van Vattenfall gaan naar binnen via deze betonnen wand in de kelder. Hierdoor hoefden wij niet door de hele dikke muren van de kerk te boren”, vertelt Sent.
De duurzame ambitie van de Eusebiuskerk is groot: binnen circa zes jaar onafhankelijk zijn van fossiele brandstoffen. De aansluiting op stadswarmte is de eerste grote stap die daarmee is gezet.
Showcase
De duurzame ambitie van de Eusebiuskerk is groot: binnen circa zes jaar onafhankelijk zijn van fossiele brandstoffen. De aansluiting op stadswarmte is de eerste grote stap die daarmee is gezet. “In vergelijking met een cv-ketel bespaart stadsverwarming in Arnhem 79 procent CO2”, licht Sent toe, die projecten zoals de Eusebiuskerk een mooie showcase noemt van wat er allemaal mogelijk is met stadswarmte.
Steeds meer kerken tonen interesse in verduurzaming met stadsverwarming, merkt Koelewijn. “Zeker als een kerk al convectoren of vloerverwarming heeft, dan kan stadswarmte heel aantrekkelijk zijn, mits er natuurlijk in de buurt al een warmtenet ligt. Verder heeft iedere kerk zijn eigen uitdagingen, waardoor verduurzaming van deze monumenten grotendeels maatwerk is. Het is daarom goed om te zien dat steeds meer kerken willen weten hoe de Eusebiuskerk aan het verduurzamen is.”
