Groene daken vragen integrale visie

Michiel van de Bunt juicht ieder groendak toe, maar soms ontbreekt het aan een visie op de rol die een groendak kan vervullen binnen de klimaatopgave waarvoor we staan. En die opgave is groot. Op 28 februari 2022 verscheen het tweede rapport van het VN Klimaatpanel IPCC, waaraan door honderden wetenschappers is meegewerkt. De conclusies zijn heftig: ‘Klimaatverandering en het steeds vaker voorkomen van extreem weer hebben ernstiger gevolgen voor mens en natuur dan eerder werd gedacht. De wereldwijde effecten zijn nu al ingrijpend en deels onomkeerbaar. De tijd om maatregelen te nemen om nog ernstiger consequenties te voorkomen, raakt snel op.’

Lange tijd was het groendak een schaamlap op gebouwen, maar die tijd is volgens Michiel nu toch echt wel voorbij: “We moeten stappen zetten en groene daken zijn daar een onderdeel van. Er is niet voor niets steeds meer aandacht voor natuurinclusief bouwen. Maar zorg dan wel voor koppeling van het groendak met andere opgaven in de openbare ruimte.”

Wateropgave

Natuurlijk, een groendak is vooral erg mooi om naar te kijken vanaf hoger gelegen verblijfsruimten en het is ook heerlijk verpozen in een daktuin. Maar een groendak heeft ook een belangrijke waterbergende taak. “Afhankelijk van het type dak en dakbedekking kun je al snel 30 tot 100 liter water per vierkante meter bergen. Met een drainageplaat en 60 mm extensief substraat met sedum zit je al op 30 liter”, zegt Michiel, die in 2002 begon als hovenier en later steeds vaker op het dak actief was bij het ontwerp en aanleg van daktuinen. Sinds 1 maart 2020 is hij bedrijfsleider bij ZinCo. “Wij zijn onder meer aangesloten bij het Nationaal Daken Plan. Dat is een coalitie van meer dan zestig publiek-private partners die samen werken aan meer multifunctionele daken die zorgen voor een klimaatbestendige leefomgeving. Daarnaast zijn we lid van de Vereniging Bouwwerk Begroeners.”

Terug naar de wateropgave. Steeds meer gemeenten stellen op basis van het Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) een Hemelwaterverordening op. Deze verordening regelt een verplichting voor nieuwe en/of bestaande gebouwen – bijvoorbeeld bij ingrijpende verbouwing of renovatie – om per m² een minimale hoeveelheid hemelwater te bergen en dit hemelwater over een opvolgend aantal uur af te voeren. De eisen verschillen per gemeente. Zo gaat Amsterdam uit van 60 liter/m² (60 mm) en 60 uur en Rotterdam van 50 liter/m² en 50 uur. Ook kan een ontkoppeling van de hemelwaterafvoer van de riolering worden voorgeschreven.

“Doel van de verordening is om bij grote regenbuien, die steeds vaker voorkomen, waterschade in de stad zoveel mogelijk te voorkomen en daarmee een bijdrage te leveren aan een klimaatbestendige stad”, zegt Michiel. “Iedere gemeente is wettelijk verantwoordelijk voor de zorgplicht om afvloeiend hemelwater te verwerken. Maar een perceeleigenaar is in principe zelf verantwoordelijk voor de verwerking van hemelwater op eigen terrein. Steeds meer gemeenten stellen daarom bij nieuwbouw of ingrijpende verbouwing of renovatie van bestaande bouw eisen aan de waterberging op eigen perceel.”

Helaas is er volgens de groendakspecialist bij veel gemeenten sprake van algemene regels die van elders zijn gekopieerd en niet goed passen bij de plaatselijke situatie: “Er zijn regels op maat nodig: is er sprake van heuvelachtig terrein, bestaat de ondergrond uit ondoorlatende klei of juist waterdoorlatend zand, ligt er waterregulerende bestrating, wat is de capaciteit van de riolering, hoeveel water kunnen de waterschappen bemalen, hoeveel openbare ruimte is er in relatie tot het oppervlak van de percelen, is er open water beschikbaar? Een hele complexe ontwerpopgave waarbij onder meer groendakspecialisten op perceelniveau kunnen adviseren. Daarbij kunnen wij de droom van de architect technisch uitvoeren.”

Water bergen

Aanvankelijk was de ontwerpopgave van een groen dak dat het water goed was af te voeren. Als het maar in de regenpijp komt, dan is het niet meer de zorg van de gebouweigenaar, maar uiteindelijk de gemeente. “Maar die verantwoordelijkheid verschuift dus, waardoor je al op het dak maatregelen moet nemen om water te bufferen”, legt Michiel uit.

De wateropgave kan zich ook uitbreiden naar het hele perceel, in plaats van alleen het dak. Samen met GEP, SolarFreezer en De Groot Installatiegroep Brandbeveiliging biedt ZinCo onder de naam ‘REGENERGIE’ de mogelijkheid om regenwater te bufferen en her te gebruiken voor toilet, wasmachine en tuinberegening, maar ook voor sprinklerinstallaties en opslag van thermische energie. Regenwater kan gebufferd worden in een bufferzak in de kruipruimte (SolarFreezer™RAIN) of in een regenwaterput in de grond, eventueel zelfs met warmtewisselaar. In combinatie met PVT panelen (combinatie van PV-paneel en zonnecollector op het dak) en een warmtepomp is er voldoende warmte beschikbaar om tapwater en ruimten te verwarmen (lage temperatuur verwarmingssysteem).

Maar met behulp van een pompsysteem kan het water ook terugkomen op het dak in de zomer. “Een daktuin heeft wel water nodig. Dit kan in droge tijd door de pompen. Bij hoogbouw met meerdere dakniveaus wordt de ontwerpopgave nog uitdagender. Op het hoogste dak is een groendak niet altijd wenselijk, vanwege bijvoorbeeld draagkracht of matige omstandigheden. Het is echter ook goed mogelijk om het water van het hoogste dakvlak daar te bufferen en bij droogte te gebruiken voor irrigatie van lager gelegen daktuinen. Of gebruik het water dat op een nabijgelegen dak van bijvoorbeeld een bouwmarkt valt, voor irrigatie van een groendak even verderop.”

Hittestress en biodiversiteit

Hoewel een groendak een hele belangrijke rol vervult binnen de wateropgave, zijn er natuurlijk veel andere overwegingen om een dak te vergroenen. Een groene uitstraling verhoogt het welzijn van gebouwgebruikers en de biodiversiteit wordt verhoogd. Denk aan de functie van planten en bloemen voor bijvoorbeeld vlinders en bijen. Maar een groen dak verlaagt ook de luchttemperatuur vlak boven het dak. Boven een zwart bitumendak kan de temperatuur in de zomer wel oplopen tot circa 70°C tot 80°C. In de nacht daalt de buitentemperatuur en dan beginnen al deze warme onderdelen hun warmte af te geven, waardoor het stedelijk gebied onvoldoende afkoelt. Een vegetatie/substraatlaag warmt overdag echter maximaal op tot de buitentemperatuur. Hierdoor wordt voorkomen dat het dak extreem opwarmt en dus ’s nachts weer veel warmte afgeeft. “Bij grootschalige toepassing van groene daken in binnensteden kan daardoor hitte-stress worden verminderd”, zegt Michiel.

Dat een groendak veel meer functies heeft, blijkt tot slot ook uit het Solar Groendak dat ZinCo kan leveren: “Dit systeem maakt het combineren van een groendak met zonnepanelen mogelijk. Het groendak fungeert als de ballast voor de zonnepanelen, zonder perforaties van de dakbedekking. Wij zorgen voor een vrije ruimte van minimaal 250 mm onder de onderrand van de zonnepanelen. Hierdoor groeit het groendak ook daadwerkelijk onder de panelen door. Dit creëert zelfs een grotere diversiteit in vegetatie, omdat je dan schaduwplekken hebt, of planten die meer vocht vragen en groeien onder de druiprand van de panelen. En wat ook belangrijk is: het groendak zorgt ervoor dat de omgeving koeler blijft waardoor de zonnepanelen een hoger rendement behalen.”

ZinCo
www.zinco.nl