Groene daken en gevels

Artikel delen

Steeds vaker krijgen nieuwe en bestaande gebouwen een groendak. Groene gevels zijn nog wat zeldzamer, maar ook hier zien we een toename. Toch zijn alle voordelen van groene daken en gevels nog niet altijd goed bekend. En dat is jammer, want een leefbare omgeving is gebaat bij een grootschalige toepassingen van groene daken en gevels. We zetten de voordelen en beperkingen van de vergroening van de gebouwschil nog maar eens op een rij.

Tekst: Anna Solcerova

Groene gevel in Veghel. Foto: VidiPhoto.

Groene gevels

Hoe koelen groene gevels de omgeving af?
Gevelgroen biedt verkoeling door drie mechanismen: schaduw, verdamping en isolatie. Van deze drie is schaduwwerking het meest effectief (Hoelscher et al., 2016). Dit betekent ook dat een grotere bedekkingsgraad van gevelgroen voor meer verkoeling zorgt. Gevelgroen schermt de gevel af waardoor de oppervlaktetemperatuur niet zo hoog oploopt als van een gevel zonder groen. Groene gevels stralen daardoor minder warmte uit. Voetgangers in straten met groene gevels worden door gevelgroen aan minder hoge oppervlaktetemperaturen blootgesteld (Oke et al., 2017).

Hoe groot is het verkoelend effect van groene gevels?
Een groene gevel kan een groot effect hebben van meer dan 10 graden Celsius op de geveltemperatuur, terwijl het effect op de buitenluchttemperatuur vaak gering is. Het verkoelend effect van groene gevels hangt uiteindelijk af van de hoeveelheid en geometrie van de vegetatie, de vegetatiesoort, bodemvochtcondities, het klimaat, en het seizoen (Eleftheria & Jones, 2008; Cameron et al., 2014). Over het algemeen geldt dat het verkoelend effect van groene gevels groter is voor gevels die de meeste zonnestraling ontvangen. Ook geldt hoe smaller de straat, hoe groter het effect op de luchttemperatuur (Eleftheria & Jones, 2008), en dichterbij de gevel is het effect groter. Vooral in de zomer kan gevelgroen ook voor een isolerend effect zorgen waardoor het binnenshuis koel blijft.

Wat is de beste vegetatiesoort voor groene gevels?
Hedera (Klimop) en de zilverbladige, semi-kruidachtige Ezelsoor blijken de beste keuze te zijn voor groene gevels als het gaat om koelingsefficiëntie (Cameron et al., 2014). Ze hebben beide een dicht bladerdek. Hedera zorgt vooral door zijn schaduwwerking voor een verlaging van de geveltemperatuur en een effect op de buitenlucht. Ezelsoor zorgt door zowel beschaduwing van de gevel als door verdampingskoeling voor lagere temperaturen van de buitenlucht.

Wat zijn andere voordelen van groene gevels?
Groene gevels zorgen niet alleen voor verkoeling van de buitenlucht of verbetering van het binnenklimaat, maar hebben nog meer voordelen. Groene gevels vormen onderdeel van het stedelijk ecosysteem en de stedelijke biodiversiteit, maar nemen daarbij minder ruimte in dan bijvoorbeeld straatbomen of groenperken. Groene gevels houden ook regenwater vast, waardoor er minder regenwater naar de waterzuiveringsinstallaties hoeft worden afgevoerd. Groene gevels werken geluidsisolerend en hebben een positief effect op de gezondheid en het welzijn van de mens. Ze verhogen de leefkwaliteit en aantrekkelijkheid van de bebouwde omgeving.

Hedera zorgt vooral door zijn schaduwwerking voor een verlaging van de geveltemperatuur en een effect op de buitenlucht.

Groene daken

Welke soorten groene daken zijn er?
Over het algemeen kunnen we twee soorten groendaken onderscheiden: extensieve – eenvoudigweg aangeduid als ‘groene daken’ en intensieve – meestal ‘daktuinen’ genoemd. Extensieve groene daken worden vaak bedekt door een dunne laag substraat waarin verschillende soorten sedum of andere droogtebestendige soorten groeien. Ze zijn meestal niet toegankelijk, maar wel gemakkelijk te onderhouden en kunnen achteraf op bestaande daken worden gemonteerd. Tijdens extreem droge periodes kan irrigatie nodig zijn, maar vaak zijn extensieve groendaken zeer onderhoudsarm.
Intensieve groendaken zijn parkachtige gebieden op daken; op dergelijke daken vind je gras, verschillende planten en zelfs bomen aan. Intensieve groendaken zijn meestal toegankelijk en worden gebruikt voor recreatieve doeleinden. Ze zijn echter relatief zwaar en kunnen niet eenvoudig op bestaande gebouwen worden geplaatst.

Groendak van Biesbosch Museum. Foto: Ronald Tilleman.

Verkoelt een groendak de binnenomgeving?
Een groendak is een uitstekende isolatiemethode en uit onderzoek blijkt dat groendaken het thermisch comfort in gebouwen kunnen verbeteren. Het verkoelend effect hangt echter sterk af van het isolatiewaarde van het dak, en is alleen significant is voor niet-geïsoleerde of matig geïsoleerde gebouwen. Een groendak kan de gemiddelde luchttemperatuur in het gebouw voor niet-geïsoleerde gebouwen met 6,5 ° C verlagen. Voor geïsoleerde gebouwen, is dit effect minder dan 1,0 ° C (Jaffal et al., 2012).

Verkoelt een groendak de buitenomgeving?
Groene daken kunnen helpen het hitte-eilandeffect te verminderen en zomerse luchttemperaturen direct boven het dak te verlagen. In vergelijking met donkere bitumen daken absorberen planten minder zonne-energie en slaan zij minder zonne-energie op. Bovendien wordt deze energie meestal direct gebruikt voor fotosynthese in plaats van de temperatuur van het dakoppervlak te verhogen. Als een oppervlak heet is, straalt het de warmte terug naar de omgeving. Omdat groene daken (en vegetatie in het algemeen) over het algemeen een lagere oppervlaktetemperatuur hebben gedurende de dag dan materialen zoals bitumen en grind, verwarmen ze de lucht ook veel minder.
Veel extensieve groendaken zijn bedekt met sedum. Evapotranspiratie van sedum vindt echter alleen ’s nachts plaats. In tegenstelling tot de meeste vegetatie biedt sedum daarom geen verkoeling overdag. Met sedum bedekte groendaken hebben daardoor ’s nachts een licht koelende werking (van ongeveer 0,5 ° C) in vergelijking met witte grindoverkappingen, maar kunnen overdag de buitenluchttemperatuur met maximaal 1,5 ° C verhogen (Heusinger en Weber, 2017; Solcerova et al. , 2017). Het verkoelend effect van een groen dak is afhankelijk van verschillende aspecten, zoals het soort vegetatie, de dichtheid van de bladbedekking, het bodemvochtgehalte en het dakoppervlak. De effecten variëren ook van dag tot nacht (Wong et al., 2003).

Is het verkoelend effect van een groendak merkbaar op straatniveau?
Het effect van individuele en enkele groendaken wordt meestal niet waargenomen op straatniveau. Verschillende modelstudies hebben echter aangetoond dat als elk gebouw in de stad zou worden bedekt met een groendak, het verkoelend effect op straatniveau maximaal 4 ° C zou zijn (Li et al., 2014; Sharma et al., 2016).

Moerasdak Berkel en Rodenrijs. Foto: NDA.

Wat zijn andere voor- en nadelen van groene daken?
Naast het beperkt koelen van binnen- en buitenruimtes, bieden groene daken verschillende andere voordelen, waaronder belangrijke ecosysteemdiensten. Ten eerste helpen groene daken het regenwaterbeheer in stedelijke gebieden door tot 50% van het regenwater dat op de daken valt jaarlijks vast te houden, waardoor het volume dat naar het riool en de waterzuivering afstroomt, wordt verminderd (Teeuw & Ravesloot, 1998).
Groendaken kunnen echter ook de afvoerkwaliteit negatief beïnvloeden, afhankelijk van het gebruik van kunstmest op het groendak (Li en Babcock, 2014). Daarnaast kunnen groene daken problemen veroorzaken voor mensen met allergieën, de verspreiding van ongewenste insecten en knaagdieren aanmoedigen, hoge installatiekosten hebben, duur in onderhoud zijn, problemen met vocht veroorzaken en een hoog waterverbruik voor irrigatie nodig hebben (Fernandez-Cañero et al., 2013).
Groene daken beschermen het dakmembraan ook tegen UV-licht en verminderen de temperatuurschommelingen (Oberndorfer et al., 2007). Dit kan de levensduur van een dak met 20 jaar of meer verlengen (USEPA, 2000). Daarnaast kunnen groene daken ook bijdragen aan het behoud van lokale habitats, omdat ze vaak worden bewoond door verschillende soorten insecten en ook vogelsoorten kunnen aantrekken (Oberndorfer et al., 2007). Als groendaken goed ontworpen zijn, kunnen zij ook habitatcompensatie bieden voor zeldzame en bedreigde soorten die worden bedreigd door veranderingen in landgebruik in de stedelijke omgeving (Brenneisen, 2006).
Vanuit een ander (hoger) gebouw bekeken, spelen ze ook een esthetische rol in de algemene perceptie van de stad. Zicht op groene ruimtes en groene daken heeft ook een positieve invloed op de fysieke en mentale gezondheid (Yuen and Wong, 2015).
Een ander positief effect van groendaken is dat ze een betere geluidsisolatie bieden dan traditionele daken. Wanneer toegepast in gebouwen zonder voldoende geluidsisolatie, kunnen groene daken op de hoogste verdieping van het gebouw de binnenhuisgeluidsreductie verbeteren, vooral in gebieden met veel verkeer (GSA, 2011). De geluidsreductie hangt af van de eigenschappen van het groendak en kan tot 5 dB bereiken voor daken met een verzadigde ondergrond en is meer dan 8 dB voor daken met een droge ondergrond (Broks en van Luijtelaar, 2015). Ondanks het feit dat aanwezigheid van groen de concentraties van luchtverontreinigende stoffen, zoals stikstofdioxide en zwevende deeltjes, positief kan beïnvloeden, is dit effect zeer beperkt en nauwelijks merkbaar in de praktijk (RIVM, 2011).

Hellend groendak in Rijswijk.

EfFact checker

In de EfFact checker worden antwoorden gegeven op allerhande vragen over hittemaatregelen in de buitenruimte. Een hittebestendige inrichting is belangrijk om ervoor te zorgen dat het bebouwde gebied koel en aangenaam blijft tijdens hete zomerdagen, maar welke hittemaatregelen zijn er? Hoe werken deze maatregelen en hoeveel verkoeling leveren ze? Welke maatregelen kunnen het beste worden ingezet om een straat of stad koel in te richten? De EfFact checker probeert antwoord te geven op veel van deze gehoorde praktijkvragen.
U vindt de EfFact checker op www.buitenruimte.info/publicaties/effact-checker/.

De EfFact checker is work-in-progress. Regelmatig komen er vragen en antwoorden bij.
Mist u vragen of antwoorden, of heeft u aanvullingen, geef het door: e.j.klok@hva.nl.