Baksteengevels voor samenhang in de gebouwde omgeving

Een baksteengevel van extra wit gesinterde geel bronzen gevelbaksteen

“Variatie in baksteensoorten en -kleuren. metselverbanden, verbindingstechnieken en detailleringen bieden een oneindig pallet aan architectonische mogelijkheden en maatwerk in ontwerp”, zegt Mooiman. “Baksteengevels vergen bovendien nauwelijks onderhoud, behouden hun kleur en verouderen mooi. Dat creëert gebouwen met een bewezen Iange levensduur.”

Functionele aspecten

De functionele eigenschappen van baksteengevels ondersteunen de levensduur en daarmee de duurzaamheid, vervolgt mooiman “zij behoeden gebouw en bewoners voor weersinvloeden, geluid, brand, stootbelastingen en ongedierte. De constructies zijn zelfdragend; er is dus geen aanvullend stijl- en regelwerk nodig voor bevestiging van de baksteen. Bouwfysisch biedt de baksteengevel bescherming tegen geluid en opwarming; tevens is er bij de spouwmuur minder isolatiemateriaal nodig omdat sprake is van een niet-geventileerde constructie. Ook is de economische impact van de baksteengevel gunstiger dan alternatieven door de zeer lange levensduur, met minimaal onderhoud.”

Kleiwinning

Verduurzaming wordt ook gerealiseerd in de productieketen van baksteen. Mooiman: “Het begint met klei, een hernieuwbare Nederlandse grondstof die grotendeels in het Nederlandse rivierengebied wordt gewonnen door een beperkt aantal partijen; deze werken nauw samen met natuurorganisaties als Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. Dit biedt ruimte voor nieuwe Nederlandse natuur, wat zorgt voor de toename van biodiversiteit. Kleiwinning draagt ook bij aan de klimaatadaptatie, doordat kleiwinning in de uiterwaarden nodig is om de kans op rivieroverstromingen te beperken. Gunstig voor de milieuimpact zijn ook de korte transportafstanden naar de fabriek. Slechts een klein deel van de in Nederland gebruikte klei wordt gewonnen over de grens, in het nabije buitenland: het Duitse Westerwald.”

Technology Roadmap

De keramische sector werkt aan de toekomst op basis van Technology Roadmap Bouwkeramiek, met als belangrijkste doel het sterk verminderen van de CO₂ uitstoot in 2030 en naar 0 in 2050. Dit moet worden bereikt met vier actielijnen: verduurzaming van de productie, productvernieuwing en verwerkingsinnovatie, versterking van circulariteit en duurzaam grondstofgebruik. Mooiman: “Praktische voorbeelden zijn, naast de genoemde samenwerking met natuurorganisaties, een CO₂-neutrale productie op basis van duurzame energie, dematerialisatie van producten bijvoorbeeld door gebruik van smalle metselstenen, droogstapelsystemen en de ontwikkeling van nieuwe mortels voor optimalisatie van het hergebruik in de productieketen en van het eindproduct. Voor emissieloze productie is de sector uiteraard afhankelijk van andere stakeholders, omdat wij de beschikking moeten krijgen over een zwaarder elektriciteitsnet en waterstof of biogas.”

Nieuwe natuur na kleiwinning

Brick Valley

Brick Valley staat voor een intensieve samenwerking van keramische industrie, kennisinstellingen, overheden en gebiedsgebruikers met een gezamenlijke gedeelde ambitie: een emissieloze baksteenproductie. Brick Valley is een gebiedsgerichte oplossing voor een toekomstbestendige energievoorziening van de vier fabrikanten Caprice, Rodruza, Vandersanden en Wienerberger. De ambitie is via een collectieve, duurzame energievoorziening richting een klimaatneutrale productie van straat- en metselbaksteen te gaan. De samenwerkingsovereenkomst ambieert een reductie van 65.000 ton CO2 op jaarbasis – ruim 50% CO₂-reductie in 2030 ten opzichte van 2020.

De actielijnen van Brick Valley zijn afgeleid uit de Technology Roadmap Bouwkeramiek 2030:

• Actielijn 1: Inzet van waterstof dat geproduceerd is in Nederland door middel van elektrolyse en/of door import van waterstof.
• Actielijn 2: Inzet van elektrificatie door middel van waterpompen en aanpassingen in ovenproces.
• Actielijn 3: Inzet van biogas een en ander afhankelijk van beschikbare biomassa in de omgeving (mestvergisting).
• Actielijn 4: Verkennen mogelijkheden CCS(U) voor gasvormige verbrandingsprocessen en procesemissies uit klei.

Prestaties

“Naast de milieutechnische zijn ook de economische en sociale aspecten van duurzaamheid belangrijk voor onze branche”, vervolgt Mooiman. “Baksteenmetselwerk heeft zeer gunstige levensduurkosten over de gehele gebouwlevensduur, is in Nederland gemaakt onder gunstige arbo-omstandigheden en er is zoals gezegd geen onderhoud of vervanging nodig van gevel of geveldelen tijdens de gehele gebouwlevensduur.

Metselbaksteen heeft ten opzichte van andere gevelmaterialen een gunstige MKl-waarde en een bescheiden impact op gebouwniveau: de bijdrage aan de MPG (MilieuPrestatieGebouwen; red.) varieert tussen de 2% bij tussenwoningen en appartementengebouwen, tot 8% bij vrijstaande woningen met veel geveloppervlak. Lagere waardes zijn mogelijk door gebruik van smalle baksteen, baksteenstrips en droogstapelsystemen. De CO₂-footprint van de productie van metselbaksteen bedroeg in 2022, 0,17% van de totale Nederlandse emissie. Dat levert een lang-cyclisch bouwproduct op, dat net zo lang meegaat als het gebouw.”

Circulair bouwen

Om de doelen te bereiken werken enkele KNB-leden voor het gebruik van secundair bouwmateriaal samen met urban miners. “Circulair bouwen is een middel om de milieu-impact te verlagen over de gehele levensduur, uitputting van grondstoffen te voorkomen door zelfvoorziening met lokale grondstoffen en biedt behoud van waarde. Dat voorkomt afval, er is minder materiaalgebruik en dat verlaagt de milieu-impact.”

Er zijn meerdere ontwerpstrategieën om dat te bereiken. “Gebruik indien mogelijk wat er al is, verleng de levensduur van gebouw en bouwproduct, gebruik minder en bij voorkeur lokale grondstoffen en maak hergebruik mogelijk. Juist keramiek heeft van alle gevelmaterialen goede papieren voor hergebruik: alleen producten die langer meegaan dan het bouwwerk kun je verantwoord hergebruiken, zoals straatbakstenen, keramische dakpannen en droogstapelsystemen in baksteengevels.”

Ondersteunend onderzoek

“Door een efficiënte productiemethode heeft de baksteengevel dus een zeer lange levensduur op basis van een hernieuwbare lokale grondstof. Daarvan is de voorraad onuitputtelijk. Bouwkeramiek is gemaakt voor langdurige, onderhoudsarme toepassing onder zware condities. Baksteen biedt daarnaast een enorm scala aan esthetische mogelijkheden, waardoor het product door vele architecten met ondersteunend onderzoek wordt onderschreven. Dat maakt dierbare gebouwen. Wanneer je naar de werkelijke levensduur van woningen gaat kijken – 120 jaar – is er geen beter alternatief dan Nederlandse baksteen.”