Tegelzetter wordt tegelsteller

“De traditionele tegelzetter verdwijnt. Er is steeds meer sprake van tegelstellers. De tegelformaten zijn tegenwoordig enorm uitgebreid: van mozaïek tot groot formaattegels van 1 x 3 meter”, zegt Gerard Reus, voorzitter van de Bond voor Aannemers in Tegelwerken (BOVATIN). De diversiteit aan ondergronden neemt toe en het moet allemaal gisteren af. En dan dreigt er ook nog een te kort aan vakmensen. De tegelbranche staat voor vele uitdagingen.

Technisch adviseur Ton Borrenbergs (links) en voorzitter Gerard Reus (rechts) van BOVATIN.

“Tegels hebben van oudsher vooral een functionele rol, zoals het waterdicht maken van wanden en vloeren, die bovendien eenvoudig zijn schoon te houden. Maar tegenwoordig zijn tegels ook een heel trendy product, waarmee het design van natte ruimten wordt bepaald”, zegt Gerard Reus. “In droge ruimten spelen tegels eveneens een grote rol. De vroegere plavuizen, maken nu plaats voor mooie natuurstenen of keramische vloertegels. En de duurzaamheid is groot: de meeste tegels zijn relatief goedkoop en hebben bij goede verwerking een levensduur van minimaal twintig tot dertig jaar. Vandaar dat de tegel altijd een populaire vloer- en wandafwerking is gebleven.”
“Het vak tegelzetter is de laatste tijd veel breder geworden”, zegt Gerard Reus. “Vroeger had je tegels 15 x 15 of 20 x 20 en een achtergrond van metselwerk. Dan was je bijna een week bezig in de badkamer om de tegels in de mortel te zetten en te voegen. Tegenwoordig is de diversiteit aan ondergronden veel groter. Denk aan ondergronden van underlayment, gipsplaten, cellenbeton of stucwerk. Tegels worden daarbij verlijmd. Ik vergelijk het altijd met de vroegere loodgieter: die is tegenwoordig meer een installateur.”

Aan tafel zit ook Ton Borrenbergs, technisch adviseur BOVATIN, eigenaar van een eigen tegelzettersbedrijf en voorzitter van de nieuwe Nederlandse Innovatieve Tegel Academy (NITA): “Het design in badkamers is enorm toegenomen. Je ziet nu veel groot formaattegels, veelal rechthoekig, maar ook mozaïektegels. Dat heeft consequenties voor de uitvoeringstechnieken en arbeidsbelasting.”

Kennispartners

Bijzonder is dat de BOVATIN niet alleen tegelzetters onder de leden heeft. De organisatie heeft ook 26 zogenoemde geassocieerde leden: dit zijn fabrikanten/leveranciers van tegels, tegellijmen, tegelgereedschap en zelfs sanitaire producten. Voorbeelden zijn (volstrekt willekeurig) toonaangevende bedrijven als Bostik, Bouwcenter, Eurocol, Geberit, Kiwitz, Mapei, Omnicol, PCI, Mosa, RUBI, Schlüter, Schönox en Weber. “Het voordeel hiervan is dat we samen met de tegel- en lijmfabrikanten de optimale verwerkingstechnieken kunnen ontwikkelen. De waterdichtheid van een betegelde vloer of wand is namelijk zo groot als de zwakste schakel”, zegt Reus.

Het vak tegelzetter is veel breder geworden. Vroeger had je 15 x 15 of 20 x 20 en een achtergrond van metselwerk.

“En met die grote tegelformaten en kleinere voegen, is een zeer strakke maatvoering gewenst”, vult Borrenbergs aan. “Dan kun je samen met een geassocieerd lid op het gebied van tegelgereedschappen kijken hoe de maatvoering geoptimaliseerd kan worden.” Samen met de kennis van de geassocieerde leden kan ook het werkveld van de tegelzetter op verantwoorde wijze worden verbreed. Borrenbergs noemt als voorbeeld de gietvloeren: “Tegelzetters zijn vaak al gewend om een egalisatielaag aan te brengen. Dan is de stap naar een complete gietvloer in bijvoorbeeld een badkamer klein.”

Arbeidsomstandigheden

Tegelzetten is fysiek zware arbeid. “Daar moeten we gewoon eerlijk in zijn. Het is een prachtig vak, maar je zit wel veel op de knieën. En met de komst van de groot formaat tegels neemt de fysieke belasting alleen maar toe”, zegt Reus. Op basis van de rekenmethode NIOSH is het maximale tilgewicht 23 kilo. Deze rekenmethode wordt ook in de toelichting van het Arbeidsomstandighedenbesluit genoemd. “Tegels van 90 x 90 x 1,4 centimeter wegen vaak al meer dan 25 kilogram. Die zijn door één persoon niet meer verantwoord te verwerken. In de praktijk gebeurt het echter toch, omdat mechanische hulpmiddelen niet voorhanden zijn. Wat dat betreft zijn grootformaat tegels arbotechnisch een probleem.”

Tegels van 90 x 90 x 1,4 centimeter wegen vak al meer dan 25 kilogram. Een mechanische tilhulp biedt dan uitkomst.

Zijn er dan geen mechanische oplossingen voorhanden om bijvoorbeeld groot formaat tegels te plaatsen? Borrenbergs reageert: “Er zijn in het verleden wel hulpmiddelen ontwikkeld, zoals de tilhulp ‘T-Bo’. De T-Bo werkt met vier zuignappen die zich vacuüm zuigen en zo de tegel vasthouden. Als tegengewicht functioneren dan bijvoorbeeld een aantal grindtegels. Later zijn hier ook varianten op ontwikkeld. Probleem blijft echter dat de tilhulp vaak lastig te gebruiken is in kleine ruimten en dat je hem bij badkamers meestal naar boven moet slepen. Ook kom je er moeilijk mee in kleine hoeken en wanden kun je er ook niet mee betegelen. Verder is de werkdruk vaak hoog en spelen de aanschafkosten natuurlijk een rol. In de praktijk worden tilhulpen daardoor maar weinig gebruikt. Wij zeggen dan ook tegen onze leden: gebruik je gezonde verstand. Door slim om te gaan met het gewicht, kun je de fysieke belasting terugbrengen.”

Ondergrond

Een goede ondergrond is noodzakelijk voor goed tegelwerk. Dat klinkt logisch, maar als die ondergrond loslaat, met tegel en al, dan wordt er toch eerst naar de tegelzetter gewezen. Borrenbergs noemt als voorbeeld een spoelkeuken op een betegelde anhydrietvloer: “Dat is vaak al vragen om problemen, omdat fosfaatrijk water via de voegen in contact kan komen met de anhydrietvloer. Dit tast de anhydrietvloer aan. Er zal dus een waterdichte scheidingslaag tussen de anhydrietvloer en de tegelvloer moeten komen. Als je als tegelzetter niets zegt, dan accepteer je de ondergrond. Daarmee is de tegelzetter ook verantwoordelijk voor schade aan de anhydrietvloer.”

Belangrijk is verder dat de vloer voldoende droogtijd heeft. Vooral anhydrietvloeren moeten eerst geschuurd worden door de aannemer, zodat deze beter kunnen drogen. Vervolgens moet het vrijgekomen stof goed worden opgezogen. Door deze krachtige manier van reinigen worden ook de poriën in de gietdekvloer goed schoon gezogen. Dit komt ten goede aan de hechting van de egalisatie of verlijming van de tegels. Veelal kan een dergelijke vloer na drie tot vier weken voor tegelwerk gereed zijn. Een vloer met een dikte van 40 mm heeft namelijk één week per centimeter laagdikte nodig om te drogen. Dikkere dekvloeren drogen relatief langzamer. Cementdekvloeren moet tussen drie en zeven dagen oud zijn.
“In combinatie met een gipsgebonden tegellijm kan een anhydrietvloer al vanaf maximaal 1 gewichtsprocent vochtigheid worden betegeld. Het vochtgehalte wordt gemeten met een CM-Gerät. Door de tijdsdruk worden tegelzetters vaak door de aannemer of opdrachtgever gedwongen om al eerder aan de slag te gaan”, constateert Reus. “Wij adviseren onze tegelzetters daarom met klem bij twijfel het gesprek aan te gaan met de leverancier en de opdrachtgever. Accepteer geen ondergrond die tot schade kan leiden. Maar we merken ook dat veel tegelzetters niet de communicatieve vaardigheden bezitten om bijvoorbeeld de opdrachtgever of aannemer te wijzen op de gevolgen van gemaakte keuzes.”

Vloerverwarming

Borrenbergs ziet het ook nog wel eens fout gaan doordat een vloerverwarming direct vol wordt aangezet: “Vloerverwarming mag beslist niet in gebruik zijn tijdens het aanbrengen van de tegels. Het water in de slangen mag ook niet warmer worden dan 40 graden Celsius. Maar dan zetten ze de kraan gelijk vol open en stroomt er aanvankelijk water van 80 °C door die vloer. Dan loop je het risico op een thermoshock, waardoor tegels loskomen. En naar wie wordt er dan weer gewezen? De tegelzetter.”
Maar hoe moet het dan wel?

Bisazza Napoleon in mozaïek.

De technisch adviseur legt uit: “De droogtijd van de afwerkvloer, exclusief tegels, op vloerverwarming is circa 30 dagen. De vloer mag daarna, voor de verwerking van de tegels, slechts worden opgewarmd met 5 graden Celsius per dag. Dit tot een maximum van 40 graden Celsius en dan weer terug naar 15 graden Celsius.”
En als het mis gaat doordat deze regels niet worden vervolgd? Borrenbergs: “Wij kunnen tegenwoordig thermoplaatjes in de lijmlaag opnemen. Bij schade kun je die weer tevoorschijn halen door enkele tegels weg te hakken. Op die thermoplaatjes is door middel van kleuren te zien hoe warm de ondergrond maximaal is geweest. Daarmee kun je bewijzen dat de oorzaak van de losliggende tegels niet bij de tegelzetter ligt. ”

Prefabricage

Industrieel bouwen is de laatste jaren sterk in opkomst. Daarbij worden in toenemende mate bouwdelen gedeeltelijk of geheel geprefabriceerd. Liggen hier nieuwe kansen voor de tegelbranche? Gerard Reus denkt van wel: “Tegenwoordig zien we steeds vaker complete prefab badkamers, inclusief tegelwerk. In een fabriekshal is het onder geconditioneerde omstandigheden veel prettiger werken voor tegelzetters. Ook kun je beter rekening houden met je houding tijdens het werken. Verder nemen de faalkosten af, kun je beter werk afleveren en kun je voorproduceren, waardoor de tijdsdruk minder groot wordt.”

Het gesprek komt op gevelafwerking met tegels. Borrenbergs: “Keramische en natuurstenen tegels in gevels worden veelal gesteld met aluminium draagsystemen. Dan spreek je over mechanisch verwerken, waardoor die tegelsystemen door gevelbedrijven worden aangebracht. Maar wellicht kunnen tegelbedrijven dit ook gaan doen? Je ziet dat de taken steeds breder worden. Zo voeren tegelzetters steeds meer installateurstaken uit, zoals het plaatsen van douche-afvoeren. Het vak tegelzetter is een fantastisch beroep, omdat je een fraai eindproduct aflevert. Maar je hebt ook een grote verantwoording.”


Bond voor Aannemers in Tegelwerken: BOVATIN

De Bond voor Aannemers in Tegelwerken (BOVATIN) is opgericht in 1950. De organisatie behartigt de technische, maatschappelijke en economische belangen van haar 230 lidbedrijven en 26 geassocieerde leden. De lidbedrijven kunnen bij de bond terecht voor advies en ondersteuning op juridisch, technisch en bedrijfskundig gebied. De geassocieerde leden zijn onder meer bijna alle toonaangevende lijm- en tegelfabrikanten en verder leveranciers van tegelgereedschappen of sanitaire producten.

BOVATIN onderhandelt verder over veiligheid, milieu, arbeidsomstandigheden en arbeidsvoorwaarden met diverse organisaties binnen en buiten de bouwwereld. De organisatie is aangesloten bij de Aannemersfederatie Nederland (AFNL) en de Nederlandse Ondernemingsvereniging voor Afbouwbedrijven (NOA). De bond heeft daarnaast recentelijk de ‘Nederlandse Innovatieve Tegel Academy’ (zie elders in deze uitgave) opgericht. Ook wordt er input geleverd voor de ontwikkeling van het curriculum voor de opleidingen: onder andere de ‘Mixed Media Leermethode’ is in nauwe samenwerking met BOVATIN en zijn leden opgezet.

Erkenningsregeling

Leden van BOVATIN hebben de mogelijkheid te werken volgens een KOMO-procescertificaat. Deze is gebaseerd op de Beoordelingrichtlijn 1017 ‘Het aanbrengen van tegelwerk’ en de Uitvoeringsrichtlijn 35-101 ‘Het aanbrengen van wand- en vloertegelwerk in reguliere toepassing’. In de BRL en de URL staan alle eisen die gelden voor het KOMO-keurmerk. SKG-IKOB Certificatie is de certificerende instelling.

Geschillen

Het voordeel van het inschakelen van een Bovatin-lid is dat de opdrachtgever het geschil omtrent de geleverde en/of aangebrachte tegels aan de Stichting Geschillen Oplossing Tegelwerken (S.G.O.T.) kan voorleggen. Door inschakeling van deze stichting is de klant zeker van een onafhankelijk deskundig bindend advies met betrekking tot het voorgelegde geschil.

Informatie: www.bovatin.nl