Beetje eigenwijs zijn voor slimme renovatie kerkgebouw De Ark
Als professionele installatiebedrijven zeggen dat iets ongebruikelijk is, dan zal menigeen die visie volgen. Vrijwillig projectcoördinator Hans Rootert trok bij de renovatie van kerkgebouw De Ark in Reeuwijk-Brug veelal zijn eigen plan. Met als resultaat dat zowel de bouwkundige als installatietechnische oplossingen hebben bijgedragen aan een kwalitatieve en kostenbeheerste renovatie van het gebouw uit de jaren 70. “Het gebouw is veel energiezuiniger en comfortabeler geworden en de verschillende ruimten ogen eigentijds Reeuwijk-Brug en sfeervol.”
Kerkgebouw De Ark is grondig gerenoveerd en verduurzaamd, maar wel op een praktische manier.
Auteur: Paul Engels
Het kerkgebouw was oorspronkelijk gedeeld eigendom van de Protestantse Gemeente De Ark en R.K. Parochie de Verlosser. Toen die laatste tien jaar geleden haar activiteiten concentreerde rondom haar monumentale kerkgebouw in Reeuwijk-Dorp, was de vraag of het protestantse kerkgebouw nog toekomst had, mede gelet op het achterstallige onderhoud op dat moment. De gemeente opperde een woongebouw, op die aantrekkelijke locatie naast het winkelcentrum en aan een waterpartij. Dan zou er een bescheiden nieuw kerkgebouw elders kunnen verrijzen, maar De Ark koos voor behoud en een grootschalige renovatie van het vertrouwde pand.
De zes oude ketels hebben plaatsgemaakt voor twee zelflerende cv-ketels, die delen van het gebouw verwarmen en elk in een eigen cv-kast zijn geplaatst om leidinglengte en warmteverlies te verminderen.
Hans Rootert, lid van het College van Kerkrentmeesters, had zijn sporen verdiend als inkoopcoördinator bij grote bouwbedrijven. Hij kwam samen met andere vrijwilligers tot een doordachte aanpak, waarbij specialistische, lokale bedrijven werden ingeschakeld, aangevuld met de inzet door de kerkleden. “Veel kerken in Nederland uit de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw staan voor een renovatie- en verduurzamingsopgave. Wij hebben hier laten zien dat dit prima mogelijk is. Mits je eerst een goed plan maakt en voor overeenstemming zorgt binnen de mix van professionele partijen en vrijwilligers.”
Gekozen is voor nieuwe radiatoren met een betere warmteafgifte.
Het dak is voorzien van witte dakbedekking om de koellast in het gebouw te beperken.
De keuken is geheel vervangen door een modern exemplaar.
Praktische rode renovatiedraad
Bij de renovatie traden direct tegenvallers op. Zo bleken de houten kozijnen zo slecht dat deze allemaal moesten worden vervangen. “Dan is het gebruikelijk om complete kozijnen te plaatsen, maar wij hebben gekozen om de bovendorpel te laten zitten, zodat het sloopwerk aan de gevelconstructie werd beperkt. Er werden nu een soort onderzetkozijnen met HR++ glas geplaatst, zodat de koudeval bij de raampartijen niet meer voelbaar is voor de kerkgangers. Bij de nieuwe toiletten zou het tegelwerk moeten worden vervangen, maar door hier voorzetpanelen te gebruiken, voorkom je veel (sloop)werk en zorg je voor makkelijk schoon te maken toiletten. Achter de wanden is tevens plek voor alle leidingen. Vanuit die gedachte hebben wij ook de nieuwe keuken opgezet. Compleet met een verrijdbare buffetkast. Je moet vooral praktisch blijven en dat is de rode draad bij deze renovatie.”
De kozijnen zijn vernieuwd en voorzien van HR++ glas.
Het resultaat van de renovatie en herinrichting heeft tot sfeervolle ruimten geleid.
Dat blijkt ook uit de keuze voor witte reflecterende dakbedekking, die de koellast in het gebouw vermindert. Een ander voorbeeld is de keuze voor nieuwe radiatoren, die veel efficiënter de warmte afgeven. Hans Rootert: “We hebben alle leidingen geïsoleerd om warmteverlies te voorkomen. Eén van ‘slimmigheden’ bij de verwarming is het vervangen van de zes aanwezige cv-ketels in het ketelhuis door twee zelflerende ketels, in combinatie met zelfdenkende pompen. Dan wordt gezegd dat zoiets niet bestaat, maar dan ga ik zoeken totdat ik een fabrikant vind die ze kan leveren. Ja, dan ben ik een beetje eigenwijs, maar ik geloof in die oplossing. We hebben de cv-ketels gescheiden van elkaar in een cv-ruimte opgehangen. Die verwarmen elk een deel van het gebouw: kerkgebouw/vergaderruimten en domineeskamer/fysiotherapieruimte. Zo hadden wij geen lange leidingen meer nodig, die hinderlijk door je gebouw lopen en onderweg warmte verliezen. Bovendien waren ook de eisen voor een ketelhuis niet meer van toepassing. Werden voorheen de ketels al op zaterdagavond in werking gezet voor de dienst van zondagmorgen, nu gebeurt dat luttele uren voor de dienst. We kunnen de verwarming van afstand inschakelen als het kerkgebouw wordt gebruikt. Het is gigantisch hoeveel gas we met de nieuwe ketelopstelling – die slechts een derde van de oorspronkelijke capaciteit heeft – besparen. ”
Elektrische bedrading is waar nodig vernieuwd.
Behaaglijk binnenklimaat
Tevens is veel aandacht besteed aan het binnenklimaat. “De kerkzaal is omringd door glas. Soms kon de temperatuur op een zonnige dag en bij een volle kerk behoorlijk oplopen. Behalve nieuwe zonwering en gordijnen hebben wij twee snelheidgestuurde ventilatoren geïnstalleerd, die traploos tussen de 20 en 400 m3/uur lucht kunnen verversen. Gewoon met een afstandsbediening te regelen, afhankelijk van het gebruik van het gebouw. Het is door verwarming en luchtbehandeling veel behaaglijker in de kerkzaal. Waar voorheen kerkgangers vaak hun jas aanhielden tijdens de dienst, hangen die nu in de vernieuwde garderobe.”
De kerkzaal heeft een nieuw ventilatiesysteem gekregen; de zaal krijgt nog een nieuwe look.
Zaken als ledverlichting, audio- en televisievoorzieningen en datacommunicatie zijn tijdens de renovatie meegenomen. “We hebben overal energiezuinige ledverlichting geïnstalleerd, behalve in het hoge plafond van de kerkzaal, omdat die nog door een aparte inrichtingscommissie onder handen wordt genomen. In de ruimten die wij hebben opgepakt, is gekozen voor een speciale vloerbedekking die akoestisch het geluid dempt, makkelijk schoon te maken is en sfeervol oogt. Wederom zo’n praktische oplossing. De bouwkundige en installatietechnische ingrepen zijn klaar. Als je ziet hoe bijvoorbeeld de algemene ruimten de sfeer van gezellige huiskamers hebben gekregen, dan is iedereen enthousiast. Ook over het comfort in de kerkzaal. En wij als Kerkrentmeesters met name over de energierekening, want die is onherkenbaar laag.”
Weloverwogen isolatiemaatregelen
De isolatie van kerkgebouw De Ark is door projectcoördinator Hans Rootert zorgvuldig afgewogen. “Omdat de zalen niet constant bezet zijn en om de vochthuishouding in de gevel- en dakconstructie niet te verstoren, is gekozen om deze niet extra thermisch te isoleren. Bij leegstand wordt de temperatuur teruggebracht naar 15 graden Celsius. Tocht door openstaande deuren is een groter probleem als je het hebt over koudeverlies.”
Wel is in de nieuwe kozijnen goed isolerend HR++ glas opgenomen, wat niet alleen bijdraagt aan de thermische isolatie, maar ook condensvorming en vochtbelasting op de kozijnen vermindert. Tevens helpt het om met name het comfort voor de kerkgangers en aanwezigen in de kerkruimten te verhogen. Belangrijk is ook het isoleren van alle cv-leidingen in de kerk. Behalve de thermische isolatie is veel aandacht besteed aan de geluidsisolatie. Zo is tussen de verschillende gebruikszalen een pakket geluidwerend materiaal aangebracht.
Renovatie en herbestemming van kerkgebouwen
In totaal zijn in Nederland in de loop van de geschiedenis ruim 19.000 kerken gebouwd, waarvan er nog ongeveer 7000 het beeld van steden en dorpen bepalen. Van dit aantal hebben ongeveer 4000 de status van gemeentelijk of rijkmonument. De ruim 1200 kerken die voor het jaar 1800 zijn gebouwd, hebben vrijwel allemaal de status van rijksmonument. Volgens Kerkbalans zijn er nog ongeveer 4000 kerkgebouwen thans in gebruik als kerk. Daarvan zijn er ongeveer 2300 protestants en naar schatting 1700 rooms-katholiek.
Veel van die 3000 andere kerkgebouwen in Nederland hebben inmiddels een andere bestemming gekregen, met name een culturele of maatschappelijke functie, maar ook als woongebouw. Wat opvalt is dat de kerkgebouwen die in de jaren 60 en 70 zijn gebouwd, zoals kerkgebouw De Ark in Reeuwijk-Brug, nog voor het overgrote deel als kerkgebouw dienstdoen (naar schatting ruim 97%). Echter, aangezien deze gebouwen veelal niet aan de huidige maatstaven qua duurzaamheid en comfort voldoen, ligt hier een grote opgave voor renovatie en verduurzaming van deze kerkgebouwen. De vrijwilligers en professionals die bij de renovatie van De Ark betrokken zijn, laten zien dat die opgave haalbaar is. Zeker als de uren van de vrijwilligers flink oplopen. Projectcoördinator Hans Rootert becijfert dat het aantal vrijwilligersuren bij ‘zijn project’ inmiddels is opgelopen tot ruim 4800 uur.
