Vispassage krijgt bijzonder tegelwerk

Tekst: ing. Frank de Groot
Beeld: Artiles

In 2018 sprak BouwTotaal al eens met Edwin Harbers: “Ik ben jaren tegelzetter geweest bij een sanitair bedrijf. Leuk hoor, maar mijn ambitie ging op een gegeven moment toch verder dan de badkamer. Spannender dan dit wordt het niet, dacht ik. Er moet toch meer kunnen met tegels? Moest ik wachten op een bedrijf met spannende opdrachten, of zelf op zoek gaan naar uitdagingen? Vanuit dat perspectief ben ik in 2010 met Artiles in Lichtenvoorde begonnen. Inderdaad: de samenvoeging van ‘Art’ en ‘Tiles’”. Hij realiseerde onder meer een wedstrijdzwemmer die met vlinderslag op je afkomt op een zwembadwand, Vincent van Gogh op een badkamerwand, een kleurrijk paneel met circa 30.000 stukjes glasmozaïek op de gevel van een gemeentehuis en een billboard van tegels met autoreclame. De vispassage in Doesburg is het volgende indrukwekkende kunstwerk van zijn hand.

Bijzondere vispassage

De vispassage bij stuwcomplex van de gemeente Doesburg is één van de grootste en meest innovatieve vispassages van Nederland. Deze is gerealiseerd door Waterschap Rijn en IJssel, met partners Rijkswaterstaat, provincie Gelderland en de gemeente Doesburg. De vistrap in de monding van de Oude IJssel in de Gelderse IJssel is bijzonder vanwege het grote hoogteverschil, oplopend tot vijf meter. Vissen zwemmen over maar liefst 60 trappen van 8 centimeter. Met de komst van de vispassage wordt het laatste obstakel weggenomen waarmee vissen ongehinderd in het hele stroomgebied van de Oude IJssel tot in Duitsland kunnen zwemmen. Dat is belangrijk omdat vissen dan hun paaigebied kunnen bereiken om zich voort te planten.
Voor de realisatie van de vistrap is een bouwteam geformeerd waarin naast het waterschap de aannemer Dubbink, ingenieursbureau Royal HaskoningDHV, Linkit en CDM Smith participeerden. Bij de ruimtelijke inpassing werden de gemeente Doesburg, Watersportvereniging Doesburg en de Hengelsport Federatie betrokken. Dit bouwteam stelde een definitief ontwerp op, waarna de realisatie kon beginnen. Het project wordt medegefinancierd door de Europese Unie, Rijkswaterstaat Oost-Nederland en de gemeente Doesburg.

Bezoekerscentrum

De kunstwerken op de wanden in de bezoekersruimten en een wand aan de buitenzijde bestaan uit meer dan 100.000 tegels in 80 verschillende kleuren. Edwin Harbers en kunstenaar Paul Wieggers betegelden alles rondom de vispassage.
In de bezoekersruimte aan de vispassage kan je via kijkvensters de vissen vijf meter omhoog zien zwemmen. “Als je even geen vissen ziet, kan je wel naar de muren kijken. Centraal staat de vispassage zelf, maar we hebben ons best gedaan om de omgeving rijk en kleurrijk aan te kleden. Het is onze voorstelling van de onderwaterwereld”, zegt Harbers. Hij vormt met Wieggers een hecht en complementair team. “We zouden graag nog meer van deze kunstprojecten doen”, glundert Harbers.

Honderden uren werk

Zowel glasmozaïek en wandtegels van Mosa, als vorstbestendige tegels van Agrob Buchtal werden gebruikt in het proces. PCI leverde de benodigde tegellijmen, egalisatie- en uitvlakmortels, primer, voegmortels, kitten en een ontkoppelend waterdichtingsmembraan. “De tegels zijn van allerlei groottes: reguliere vloertegels van 20 x 20 centimeter tot de kleinste van hooguit enkele vierkante millimeters. Buiten kozen we voor vorstbestendige tegels en in de tekening van de vissen voor glasmozaïek. Je mag toch rekenen op een paar honderd uur tegelwerk per vis. De snoekbaars van 4 meter lang betekende nog veel meer werk. Je bent met gemak een half jaar kwijt bij zo’n project”, legt de tegelzetter uit.
“Het leuke is dat je alles zelf bedenkt en uitdenkt. De grootste uitdaging? Het tegelen op de gebogen buitenmuur.” De stukjes glasmozaïek werden gelijmd op een grootformaat plaattegel, zodat de tegels gemakkelijker in een gekromde vorm konden. Pas toen de grootplaattegel geplaatst werd, zijn de tegels afgevoegd.

Tegels verknippen

“Je groeit in zo’n proces. Nadat we de eerste vis maakten, pakten we ons proces anders aan. Hoe kleiner je de tegels knipt, hoe mooier het kleurverloop. Met meer details worden de vormen en lijnen beter. Een heel tegeltje is een blokje en ziet eruit als een pixel. Maar als je het knipt met een speciale glasmozaïektang kan je vormen en lijnen volgen.”
Om de efficiëntie te verhogen maakte het duo alles in hun atelier. De tegeltjes plaatsten en voegden ze op keramiekplaten met 2-componentenvoegsel. Ter plekke kamden ze de muren en platen in met de butter floatingmethode voor een betere hechting. “Goede ondersteuning vanuit bijvoorbeeld de lijmfabrikant is bij kunstgerelateerde opdrachten heel belangrijk, omdat er vaak unieke oplossingen bedacht moeten worden. Zoals bij het mozaïekwerk van het gemeentehuis Oost Gelre, waarbij ze vertelden hoe we tegels op aluminium konden lijmen”, besluit Harbers uit.