Zoektocht naar het bouwen van morgen

Tekst: Jos Lichtenberg

De opvolger van House of Tomorrow Today (HoTT) 1.0 in het Limburgse Montfort: HoTT 2.0.

In 2014 leverde ik mijn eerste HoTT project op. Een woning voor onszelf, maar gelet op mijn professionele achtergrond in R&D, in hoge mate ook een experimenteel object. Om het van de grond te krijgen kostte kruim. Het was behoorlijk worstelen om het proces op gang te trekken. Het was in het midden van de langste crisis die we ooit hebben gekend. Alles zat tegen, waaronder diverse faillissementen van leveranciers en daarmee veel vertraging en dipjes bij partijen die het uiteindelijk overigens wel volhielden. De aanhouder wint en in 2014 konden we, met veel actieve steun van partners, het eerste HoTT project opleveren.

De eerste HoTT woning in Sterksel die in 2014 werd opgeleverd.

Slimbouwen en Active House

Bijzonder aan die woning was het verenigen van de Slimbouwen uitgangspunten alsook de Active House beginselen. Ik ga er volgende keren dieper op in, maar Slimbouwen is een visie op industrialiseren en flexibiliseren, met name door installaties letterlijk te separeren van de bouwkundige delen. Zodat ze in één arbeidsgang (denk aan kabelbomen) zijn aan te brengen. Door ze tevens bereikbaar af te dekken (denk aan goten, plinten, loze leidingen) is de woning tevens flexibeler geworden en tevens demontabel en circulair. Active House is een visie gericht op het verenigen van enerzijds comfortabel en gezond wonen en anderzijds duurzaamheid. Plat gezegd, veel daglicht en frisse lucht. En ja, dat kan gepaard gaan met extra energieverlies die je met slimme sturingen kunt beperken. De visie van Active House is echter dat je nooit moet inleveren op gezondheid en comfort. Het eventuele daardoor ontstane extra energieverlies compenseer je dan met eigen opwek en een slimme installatie.

Daarnaast waren er in de woning ook veel standalone innovaties. Producenten die hun nieuwe systemen toepasten. Een zelf egaliserende topvloer, speciale spacers voor meerlaagse beglazing, een dunne keramische buitenschil en nog veel meer.

Energie

De eerste HoTT woning had al een energieoverschot, wat in Nederland op dat moment echt grensverleggend was. Zeker in combinatie met de Active House principes. Het energiesysteem bestaat hier uit een luchtwarmtepomp met aan de afgifte kant vloerverwarming met enkele radiatoren en convectoren. De 57 panelen wekken zoveel energie op (15.000 kWh per jaar) dat daarmee de volledige energievraag is gedekt. Voor verwarming, warm water, maar ook de elektrische installatie en het opladen van een elektrische auto. Voor warm water was er extra hulp door enkele watervoerende collectoren.

HoTT 2.0

De aanleiding om het nog eens over te doen was een verhuiswens. Ik had eind 2016 de TU/e achter me gelaten en wij wilden terug naar waar we vandaan kwamen. De roots zeg maar. De fase waarin we thuis zeiden: ‘Dit doen we nooit meer’ (zoals gezegd, het project had veel kruim gekost) hadden we achter ons gelaten en we durfden het weer aan. Ik was al jaren met overtuiging voorzitter van de Vereniging Hout Skelet Bouwers (VHSB), onderdeel van de NBVT (sinds kort omgedoopt tot Houtbouwsystemen). Waar het eerste HoTT project te Sterksel was uitgevoerd in een staalskelet moest het nu met overtuiging een houten woning worden. Niets tegen staal overigens, dat gedroeg zich prima, maar de situatie vroeg nu om hout. De CO₂ opslagcapaciteit van biobased stond inmiddels veel nadrukkelijker dan in 2014 op de agenda.

Uitdaging bij HoTT 2.0 was om hout uitbundig te laten zien.

Twee uitgangspunten

De eerste HoTT woning was primair op de innovatie en het werken van de technologie gericht en minder op de betaalbaarheid. Het moest potentieel betaalbaar kunnen worden, maar het project zelf zat vol met nieuwe technologie die in 2014 alleen dankzij sponsoring haalbaar was. Voor HoTT 2.0 was het nadrukkelijker de doelstelling om op basis van gelijksoortige inhoudelijke ambities een stevige stap te zetten qua betaalbaarheid.

Een tweede belangrijk uitgangspunt voor het tweede HoTT project, kwam voort uit een verwondering. Hout is al sinds de oertijd een fantastisch bouwmateriaal. We hebben het vaak over die baksteen waarmee we in de maag worden geboren, maar we hebben zeker ook een houten hart. Mensen aaien over een mooi tafelblad of langs een kozijn. Dat zie ik niemand bij een betonnen kolom doen. Het voelt warm. Wat me nu verbaast is dat in veel houtskelet projecten het hout compleet aan het oog wordt onttrokken. Ontwikkelaars denken dat huizen er steenachtig uit moeten zien. HSB woningen worden dan ook vaak afgewerkt met een bakstenen buitenschil. Eenmaal in de woning kom je dan bedrogen uit omdat het niet als steen aanvoelt. Gevolg is dat de markt het systeem onmiddellijk in het rijtje van goedkopere alternatieven plaatst. Jammer, want hout wordt als materiaal door woonconsumenten juist heel waardevol beoordeeld. Uitdaging bij HoTT 2.0 was dus juist om hout uitbundig te laten zien.

Waarom wordt in veel houtskelet projecten het hout compleet aan het oog onttrokken? In HoTT 2.0 komt het hout overal terug.

Resultaten

De woning is door het volume bovenmodaal te noemen, maar de m² prijs zit binnen gangbare normen. Het eerste HoTT project kwam geïndexeerd en inclusief alle innovatie gekapitaliseerd uit op € 2.500,- per m². Daarin zit natuurlijk wel de prijs van alle R&D. De tweede HoTT woning zit op circa € 2.100,- per m². Alles inclusief BTW. Beide woningen overigens met een bovengemiddelde afwerking en goed voorzien van extra’s, zoals veel buitenzonwering, sensor gestuurde natuurlijke ventilatie, drie respectievelijk twee badkamers, domotica (de tweede overigens alleen functionele domotica) en meer. Gangbaar momenteel voor een vergelijkbaar traditioneel huis, is € 2.200,-.

Hout is zichtbaar gemaakt in het uiterlijk. Rondom is afgewerkt met Plato hout. De kozijnen zijn van hout en dat geldt ook voor de constructiedelen, overstekken, goten en overkappingen. Maar ook binnen is hout rijkelijk zichtbaar in de trap, de deuren en de verdiepingsvloer (in CLT). Deze laatste vormt op de bovenverdieping tevens de vloerafwerking. Voorts zijn enkele wanden, plafonds en liggers, met hout afgewerkt.

Energie overschot

De installatie is vergelijkbaar met de eerste HoTT woning. De warmtepomp haalt bij HoTT 2.0 de energie niet uit de lucht, maar uit een bodemwisselaar. Aan de afgifte kant is de installatie zeer vergelijkbaar. Het PV dak bestaat nog uit 42 panelen, die door voortschrijdende technologie bijna dezelfde opbrengst hebben dan de woning in Sterksel met 57 panelen. De warmtepomp zorgt in de nieuwe woning ook voor warm tapwater. De warmtecollectoren waren niet nodig bij HoTT 2.0. En het resultaat mag er zijn. We zijn het eerste jaar rond en vorig jaar vroeg de woning alleen in december en januari extra energie uit het net, november en februari waren neutraal en de rest van het jaar was er een royaal overschot. Het opladen van de auto is inclusief, al heeft die in coronatijd wel aanmerkelijk minder gereden. So far so good dus.

Anders

Ik krijg vaker de opmerking dat de nieuwe woning toch wel een heel andere woning is. Qua uiterlijk en gevoel is dat zeker zo, maar de visie op energie, slimbouwen en Active House zijn gehandhaafd of zelfs versterkt. En het is juist mooi om te laten zien dat die visies niet aan een vaste verschijningsvorm vastzitten. In de delen twee en drie ga ik juist daarop nader in. Zo ook op daarmee samenhangende technologie zoals het ventilatiesysteem met nachtventilatie en betekenis voor het voldoen aan de nieuwe BENG norm.