Vliegende start voor Circulaire Geveleconomie

Tekst: ing. Frank de Groot

The Green House is een volledig circulair paviljoen met horeca- en vergaderfuncties en maakt deel uit van de herontwikkeling van de oude Knoopkazerne in Utrecht. The Green House krijgt na 15 jaar weer een nieuwe bestemming. De glazen gevel in de The Green House komt uit de voormalige naastgelegen Knoopkazerne. Brandveiligheid vraagt extra aandacht bij circulair bouwen, door de andere bouwwijze. Foto: VMRG.

In een circulaire geveleconomie worden na de gebruiksperiode van de gevel de gevelproducten uit de gevel gehaald om ze vervolgens te hergebruiken of te recyclen. Dat kan gaan om een raam, kozijn of deur voor een woning of bijvoorbeeld een vliesgevel voor een kantoor. De mogelijkheid tot hergebruik of recycling maakt iedere bestaande gevel een waardevol product of materiaal voor nieuwe toepassingen.

“De gevelbranche wil de transitie maken naar een circulaire geveleconomie door als producenten gezamenlijk verantwoordelijkheid te nemen”, zegt Monique Fledderman, die tevens manager opleidingen, milieu en innovatie is bij VMRG (Vereniging Metalen Ramen en Gevelbranche). “We streven naar het behoud van een zo hoog mogelijke kwaliteit van de gevels, gevelproducten en -materialen voor een volgende cyclus in de kringloop. Het betreft zowel de metalen-, houten- en kunststof gevels. Dit, inclusief de bijbehorende onderdelen zoals glas, hang- & sluitwerk, panelen en andere kleinere onderdelen. Naast doelstellingen om het aandeel circulair voor gevels verder te verhogen, is tevens een blijvende CO₂-reductie in deze kringlopen een belangrijke doelstelling.”

Circulaire Geveleconomie

Monique Fledderman, voorzitter en coördinator Circulaire Geveleconomie: “Het ultieme doel is dat een oude gevel, weer een nieuwe gevel wordt. Maar dan moet je wel de kwaliteit van een gevelproduct kunnen aantonen.”

Om de transitie in gang te zetten naar een circulaire geveleconomie is de Circulaire Geveleconomie opgezet door vijf brancheorganisaties in de gevelbouw: de Vereniging Metalen Ramen en Gevelbranche (VMRG), Vereniging Kunststof Gevelelementenindustrie (VKG), Nederlandse Branchevereniging voor de Timmerindustrie (NBvT), Bouwend Nederland Vakgroep Glas en Algemene Branchevereniging Hang- en Sluitwerk (VHS). Ook het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties zijn partner in de Circulaire Geveleconomie.

“Door de impuls van 2,8 miljoen euro kan de Circulaire Geveleconomie een vliegende start maken, want veel is de afgelopen jaren al voorbereid. Bovendien investeren de brancheorganisaties en kennispartners naast deze 2,8 miljoen nog eens hetzelfde bedrag, wat de totale inzet verdubbelt naar 5,6 miljoen voor de komende vijf jaar. Dit overigens nog los van gevelbedrijven en partners die in andere delen van het programma samenwerken om tot benodigde innovaties te komen”, aldus Monique.

Doelstellingen

Maar wat is een Circulaire Geveleconomie? Op de website lezen we:

‘Het ontwikkelen, gebruiken en hergebruiken van gevels van gebouwen, zonder natuurlijke hulpbronnen onnodig uit te putten, de leefomgeving te vervuilen en ecosystemen aan te tasten. Bouwen dient te geschieden op een wijze die economisch en ecologisch verantwoord is en bijdraagt aan het welzijn van mens en dier. Met een productie van circa 6,8 miljoen m² gevel per jaar kan deze industrie een significante bijdrage leveren aan een circulaire economie en reductie van CO₂-uitstoot.’

Het plan van aanpak voor de Circulaire Geveleconomie bestaat uit drie fases: inventarisatie & vooronderzoek, voorbereiding inrichting collectief retour systeem(en) en instandhouding. Monique licht toe: “Bij inventarisatie & vooronderzoek brengen we onder meer de zes kringlopen in beeld van aluminium, staal, hout, kunststof, glas en hang- en sluitwerk. Welke circulaire eisen stellen we aan de producten en materialen die vrijkomen?”

Een belangrijk aandachtspunt in de Circulaire Geveleconomie is het opzetten van retoursystemen: hoe zorgen we dat vrijkomende producten en materialen beschikbaar komen voor recycling of hergebruik? “Bij kunststof, aluminium, staal, hout en glas is er al ervaring opgedaan met hergebruik of recycling. We willen gaan proefdraaien bij vijftig bedrijven en de informatiestromen ook gaan digitaliseren. Wat is er bekend over de kwaliteit van vrijkomende producten en materialen? Over het algemeen is de garantieperiode al verlopen, dus is veel informatie niet meer beschikbaar. Maar leveranciers bewaren de gegevens soms langere tijd. Het is dus van belang om nu al na te denken over toekomstig hergebruik van nieuwe gevelproducten, waarbij de informatie over langere tijd digitaal beschikbaar blijft. Ook moeten er beoordelingsrichtlijn komen, waarmee we de kwaliteit van vrijkomende gevelproducten kunnen borgen. In de laatste fase van het plan van aanpak volgt opschaling van het systeem en instandhouding. Maar dan zijn we enkele jaren verder denk ik.”

Foto: VMRG.

Uitdagingen

Het aantal uitdagingen is in een circulaire geveleconomie enorm groot. “Die uitdagingen gaan veel verder dan het opzetten van een retoursysteem. Die focus hebben we binnen ons plan van aanpak, maar uiteraard lopen er talrijke lijntjes met andere projecten”, aldus Monique.

Drone-inspectie kwaliteit bestaande gevel. Foto: VRMG.

Kun je wat voorbeelden noemen? “Belangrijk is natuurlijk de kwaliteit van het vrijkomende gevelproduct en de borging daarvan. Het ultieme doel is dat een oude gevel, weer een nieuwe gevel wordt. Maar dan moet je wel de kwaliteit van een gevelproduct kunnen aantonen. Identifiers zoals QR-codes en RFID of NFC kunnen een belangrijke rol spelen bij het koppelen van het fysieke product aan digitale informatie. De verschillende gebruikers krijgen hierdoor de benodigde informatie over gevelproducten. Dit biedt tevens de mogelijkheden de gevel te monitoren gedurende de gehele levensduur. Daarnaast leidt drone-inspectie van gebouwen tot gedetailleerd beeldmateriaal van de bestaande bouw. Door vervolgens met kunstmatige intelligentie objectief de onderhoudsstatus op basis van indicatoren uit NEN 2767 ‘Conditiemeting’ te bepalen, kunnen opdrachtgevers steeds beter sturen op levensduur en hoge restwaarde van de gevel.”

Maar voldoet een gevelproduct over twintig jaar nog aan de dan geldende bouwregelgeving? Monique: “Gelukkig staan de ontwikkelingen niet stil. Denk aan slank vacuümglas, dat een hoge isolatiewaarde koppelt aan een geringe dikte. Dit glas past dus ook in smalle sponningen van oudere kozijnen. Maar als een gevelproduct niet herbruikbaar is, dan kun je natuurlijk altijd nog recyclen, waarbij je de grondstof inzet in nieuwe gevelproducten.”

Een andere belangrijk uitdaging is losmaakbaar bouwen: “De kwaliteit van gevelproducten die je wilt terugwinnen gaat natuurlijk enorm omhoog, wanneer je deze schadevrij kunt demonteren. Maar dat vraagt in de ontwerpfase wel aandacht voor de geveldetaillering. Er moet aandacht zijn voor verbindingstechnieken en toegankelijkheid voor onderhoud en demontage. Ook het gebruik van modulaire maten maakt de kans op hergebruik groter. Er moet dus al tijdig aan de voorkant worden nagedacht over hoe we straks aan de achterkant gevelproducten kunnen terugwinnen. Industrialisatie van het bouwproces draagt daar zeker aan bij, omdat we daarbij steeds meer standaarddetails gaan toepassen en gaan prefabriceren.”

Roadmap 2030

Voor de Circulaire Geveleconomie is een Roadmap 2020 – 2030 opgezet. In 2030 moeten dus de belangrijkste doelen zijn bereikt. “Belangrijk daarbij is de inrichting van een collectief landelijk retoursysteem. Dat vraagt samenwerking tussen toeleveranciers, sloopbedrijven, urban mining en logistiek. Ook moeten bedrijven tools hebben om de materiaalstromen vast te leggen en dus bewijslast te hebben”, aldus Monique.

In de Roadmap wordt ook het opzetten van kwaliteitsborging en certificering genoemd, zodat de kwaliteit van vrijkomende gevelproducten aantoonbaar is. “Hoe gaan we die kwaliteit beoordelen en toetsen? We gaan zeer waarschijnlijk een certificeringsregeling circulaire prestaties van bedrijven nodig hebben.” Daarnaast wordt in de Roadmap de kwaliteit van de demontage genoemd. Denk aan schone ontmanteling, scheiding op de bouwplaats, demontagetechniek en processen, losmaakbaarheid en standaard details.

Een circulaire geveleconomie dwingt ons ook om na te denken over eigendomsstatus van een gevel en beheer. Monique: “Er ontstaat dan vraag naar een gevel met een certificaat over de circulaire prestaties. Of je gaat naar een ‘gevel met full-service contract’. Daarbij levert de gevelleverancier de gevel aan de klant inclusief onderhoud. Aan het einde van de gebruiksduur wordt een restwaarde gekoppeld aan de terugname van de gevel. Een ander optie is ‘gevel-als-een-service’. De gevelproducent blijft eigenaar van de gevel en levert de gevel als een dienst. De prestaties die de gebruiker mag verwachten, liggen vast in een overeenkomst. Optimaal ontwerp gericht op maximale prestaties en levensduur van de gevel en een maximale restwaarde van product(delen) en/of het materiaal worden hierdoor gestimuleerd.”

Ongeacht de eigendomssituatie, ga je de gegevens van de gevel digitaal vastleggen. Hiermee kun je later, wanneer het nodig is, ook de restwaarde van een gevel beter bepalen. Wat is mijn gebouw bij sloop nog waard? Wat zijn verder de fiscale gevolgen van een circulaire gevel? Kan er subsidie worden gekregen bij nieuwbouw?

Download de roadmap hier.

Gevelakkoord

Het ‘Akkoord Circulaire Geveleconomie’ – ook wel ‘Gevelakkoord’ genoemd – ligt inmiddels klaar om getekend te worden. Monique: “En dan kunnen we direct door met het starten van de geplande activiteiten. Doordat we onderdeel uit maken van een groter geheel onder regie van TKI Bouw en Techniek met meer dan 130 partners en in nauwe samenwerking met de ministeries van BZK en IenW verwacht ik, dat we grotere stappen kunnen maken. Denk aan het beter kunnen mobiliseren van benodigde kennis, digitalisering, normalisatie, pilots, overheidsbetrokkenheid of andere zaken die nodig zijn om onze doelen te bereiken.”

Wat gebeurt er al?

De gevelbranche streeft naar een circulaire geveleconomie. Maar ondertussen gebeurt er al veel op dit gebied met de verschillende materialen die in de gevelbouw gebruikt worden.

Metaal

Het recyclen van aluminium kost slechts 5% van de energie die nodig is voor het produceren van aluminium uit bauxiet. Dit levert dus een enorme CO₂-reductie op. Circa 95% van het gevelaluminium wordt na gebruik gerecycled. Gemiddeld gerekend over alle nieuwe gevels is 55% van het aluminium al van circulaire herkomst, waarbij veel hogere percentages uiteraard ook beschikbaar zijn. Voor aluminium en stalen gevels spelen de laatste jaren veel innovatieve ontwikkelingen voor verwerken, re-melten en extrusie naar profielen tot een met re-use, re-locate en gevel-as-a-service waardoor materialen beter en langer voor gevels in de Nederland behouden blijven.

Kunststof

De leden van de VKG (kunststof) zijn verplicht om mee te werken aan de recycleketen van ‘end of life’ producten, ongeacht hun herkomst, in het VKG Recycle systeem. Door de groeiende vraag uit de markt ontstaan er initiatieven richting volledige circulariteit. Zo zijn er nu al 100% gerecyclede kunststof kozijnen beschikbaar. Door verdere efficiency verbetering van de logistiek en inzamel- en scheidingstechnieken zal het percentage gerecycled materiaal toenemen de komende jaren.

Hout

Hout is een hernieuwbare grondstof en komt bij duurzaam bosbeheer uit een onuitputtelijke bron. De toepassing van hout uit duurzaam bosbeheer levert een cruciale bijdrage aan het beheer van bossen en de lokale economie in het land van herkomst. Als klimaatvriendelijke grondstof worden door de toepassing van houten gevelelementen CO₂-emissies voorkomen én omdat hout – kort gezegd – opgeslagen CO₂ is, blijft er tevens gedurende de gehele levensduur van het gevelproduct CO₂ in de keten opgeslagen. Na vele jaren en in uiteenlopende producten dienst te hebben gedaan, komt deze opgeslagen CO₂, na verbranding voor energieproductie, weer vrij.

Foto: Velux.

Glas

Vlakglas is één van de meest circulaire bouwproducten. Jaarlijks wordt er door Vlakglas Recycling Nederland (VRN) ruim 80.000 ton vlakglas afval ingezameld, waarvan 99,4% wordt hergebruikt als grondstof voor de productie van nieuw glas. Circa 10.000 ton vlakglasafval wordt niet gescheiden ingezameld. Dit is een voorwaarde om van vlakglasafval weer nieuw glas te maken. De Vakgroep GLAS streeft ernaar om vlakglasafval zo hoogwaardig mogelijk te recyclen.

Bron: Circulaire Geveleconomie.