Zo’n veertien jaar geleden werd de eerste versie van de glazen kas van architect Sander Giesen uit Doetinchem gebouwd. Destijds voor gebruik als beeldenkas bij een bestaand boerderijcomplex. Nu is opnieuw een glazen kas gebouwd, die nog transparanter is door verbeterde details.

Tekst: Carla Debets Bouwtekst
Foto´s: Sander Giesen, Carla Debets
 

Voor zijn tweede kasproject ontwikkelde architect Sander Giesen voor de ophanging van het glas nieuwe ophangbeugels voor een zo transparant mogelijke constructie.

De nieuwe kas is gebouwd bij het Prakticon in Doetinchem en zou aanvankelijk dienen voor de stratenmakersopleiding. Inmiddels is het een meer algemene ruimte geworden, die onder meer dient voor ouderavonden. En dan vooral in de zomermaanden, want de kas is (in principe) een onverwarmde ruimte met gevels die wel water- en winddicht zijn, maar toch – door de overlappende glasplaten – niet écht gesloten zijn.
 

De plaatsing van de glaspanelen (3,60 x 0,80 meter) in de verbeterde versie van de ophangbeugels.

Prototype kas

Architect Sander Giesen zag zijn eerste kasproject – veertien jaar geleden – min of meer als een proefproject: ‘Het buitengebied gaat een nieuw leven leiden, nu veel boeren hun bedrijf beëindigen. Hoe pas je daar nieuwbouw toe? De houten spantconstructie refereert aan de boerderijbouw en het glas in combinatie met de slanke detaillering zorgden – ook toen al – voor een grote transparantie. Maar het kon nog beter.’
De beeldenkas was destijds gebouwd in opdracht van een groothandel in decoratieve buitenobjecten. De kas was vooral bedoeld om klanten onder een overkapping rond te laten neuzen. Verlichting in de kas zorgde op donkere winterdagen voor een aangenamere sfeer. Het was niet nodig de objecten zelf te overdekken, want het ging om objecten die normaal gesproken buiten staan.
 

De hoekverdraaiing tussen de glasplaten is ook in de stelmogelijkheid van de beugels opgevangen.

Houtconstructie

De kasconstructie heeft een eenvoudige rechthoekige plattegrond met een lengte van 22 meter, een breedte van 7,5 meter en een relatief grote hoogte van 6 meter in de nok. Daardoor is het ook nog mogelijk een extra verdieping in te bouwen.
De hoofdconstructie bestaat uit zeven gelamineerde houten spanten (150 mm dik) die de vorm van een kwart ellips hebben. Deze spanten staan h.o.h. 3,60 meter. Aan de buitenzijde van de spanten zijn gedraaid inlands lariks rondhout stammen van ø 160 mm aangebracht als gordingen. Dit rondhout vormt tevens de horizontale ondersteuning van de glasplaten. Het rondhout wordt ondersteund door halfhoutse verbindingen op houten klossen op de spanten. Deze klossen zijn wat rond ingezaagd zodat ze de ronde stammen zo goed mogelijk ondersteunen.
De spanten zijn op de betonnen funderingsstrook bevestigd met behulp van stalen scharnierverbindingen. Architect Sander Giesen: ‘Net als in een traditioneel greenhouse heeft de funderingsstrook aan de buitenzijde een bekleding met een randje metselwerk, afgedekt met een robuuste hardstenen dorpel. In de eerste versie van de kas sloot dit metselwerk met het kruisverband en dunne knipvoegen aan bij een gemetseld schuurtje op hetzelfde terrein. Nu is er voor antraciet metselwerk met een antraciet platvolle voeg gekozen, aangepast aan het schoolgebouw ernaast. In principe past het metselwerk zich weer aan aan het naastliggende gebouw, net als bij de oorspronkelijke beeldenkas.’
 

De nieuwe ophangbeugels van binnenuit. Ze zijn bevestigd op de rondhouten gordingen.

Glazen gevels

Op het lariks rondhout is het glas bevestigd. Omdat door de gebogen vorm van het gebouw de glazen platen elkaar steeds in een andere hoek ontmoeten, werken de ronde gordingen hiervoor goed. Bij een rond profiel zijn de onderlinge aansluitingen van het glas eenvoudiger te maken dan bij een rechthoekig profiel.
De hardglazen platen zijn 3,60 meter lang en 0,80 meter breed/hoog. Daardoor hebben ze een fors gewicht van circa 70 kg per stuk. Oorspronkelijk (al in de eerste versie) wilde Giesen het glas laten potdekselen met haken, maar dit was vanwege het grote gewicht van de glasplaten niet mogelijk. Het werden uiteindelijk speciale profielen, waardoor het glas toch enigszins gepotdekseld leek.
 

De fundering van de glazen kas bestaat uit een betonnen funderingsstrook, aan de buitenzijde voorzien van een randje metselwerk.

Nieuwe ‘ophanging’ glas

Voor de nieuwe glazen kas ontwikkelde Giesen de nieuwe rvs GLASStube ophangbeugels, en een aangepaste detaillering: ‘Doel was om een zo transparant mogelijke constructie te krijgen. De beugels hebben een belangrijk voordeel boven het doorlopende ophangprofiel waarvoor destijds is gekozen. De houtconstructie kan werken. Bij eventueel kromtrekken van de gordingen door droging kunnen de glasplaten weer rechtgezet worden door de nastelmogelijkheid in de beugels. De hoekverdraaiing tussen de glasplaten is ook in de stelmogelijkheid van de beugel opgevangen.’
 

De hoofdconstructie bestaat uit zeven gelamineerde houten spanten. De nokhoogte bedraagt circa 6 meter.

Stabiliteit

De driescharnierspanten zijn in de dwarsrichting op zich stabiel. Voor de stabiliteit in de langsrichting is een stabiliteitsverband aangebracht met veel aandacht voor details. Giesen kreeg hiervoor advies van ingenieursbureau Lüning, destijds ook uit Doetinchem, nu in Arnhem. Bij dit stabiliteitsverband zijn zoveel mogelijk functies in één verbindingsmiddel verzameld. In dit geval: de bevestiging van het rondhout op de spanten, de functie van drukstaven van het rondhout én stalen spandraden als trekschoren. Deze spandraden bestaan uit gevlochten rvs kabels om ze zo dun mogelijk te houden en de verbindingen bestaan uit gelaste stalen knopen.
Onder de houten nokgording is als ondersteuning een decoratieve tralieligger aangebracht, in combinatie met de rondhouten nokgording als drukstaaf. Giesen: ‘Het rondhout heeft hier eveneens een stabiliserende functie en de tralieligger  maakt ook het ophangen van bij voorbeeld verlichtingselementen mogelijk. De manier waarop de ligger geplaatst is, laat dit ook duidelijk zien: de ligger blijft bij de oplegging aan de onderzijde vrij van de spanten.’ De tralieligger is in zijn geheel als ondersteuning bedoeld, om de nokgording absoluut horizontaal te houden.
 

De rondhouten gordingen (gedraaid inlands lariks) worden ondersteund door houten klossen op de spanten.

Zinken bekleding buiten

Alle houten onderdelen binnen in de kas bleven in het zicht. De spanten zijn alleen afgelakt tegen beschadigingen, en de lariks stammen en houten klossen zijn twee keer geïmpregneerd met olie op natuurbasis.
Aan de buitenzijde moeten de houten delen echter beschermd worden tegen de invloeden van weer en wind. Daarom zijn deze bekleed met zink. Dat geldt zowel voor de nokgording die een fraaie zinken ruiterconstructie kreeg, als voor de afdekking van de bovendorpels bij de deurkozijnen. ‘Mooi vergrijsd zink buiten voor onderhoudsarme gevels’, aldus Giesen.
 

De eerste versie van de glazen kas werd ontworpen als beeldenkas: écht waterdicht hoefden de gevels niet te zijn, want de beelden zijn bedoeld om buiten te staan.

Uitbreiding mogelijkheden

Behalve de verbeterde ophang van de glazen panelen, heeft Giesen onder meer ook in de (dertien) tussenliggende jaren gewerkt aan nieuwe plannen met betrekking tot de glazen kas. Het ligt in de bedoeling de glazen kas als een ‘standaardproduct’ op de markt te brengen, in drie verschillende doorsneden/ afmetingen. De drie typen zijn allemaal 22 meter lang. Type 855 is 8,55 meter breed en 6,70 meter hoog, er is een type 725: 7,25 meter breed x 6,30 meter hoog én een type 475: 4,75 meter breed en 5,40 meter hoog. Zowel de eerder gebouwde kas in Gaanderen als de nieuwe kas bij Prakticon in Doetinchem zijn types 725. Schakelen van verschillende types is ook mogelijk, zowel in elkaars verlengde of dwars op elkaar (zie: Glasstube creations, www.glasstube.nl)
 

Detail van het stabiliteitsverband: slanke gevlochten rvs kabels en gelaste stalen knopen.

Projectgegevens

Opdrachtgever: Prakticon, Doetinchem
Ontwerp: Giesen Architectuur, Doetinchem
Constructie-adviezen: Adviesbureau Lüning B.V. Arnhem
Uitvoering: Van Kampen, Zelhem
Start bouw: september 2015
Oplevering: maart 2016
Bouwkosten: 177.000 euro, excl. Btw, excl. Advieskosten