De nieuwe rol

Tekst: Prof. Dr. Ir. Jos Lichtenberg

Slimbouwen is bedacht om binnen de bestaande bouwkolom tot een industrialisatieslag te kunnen komen. Natuurlijk kun je altijd als bedrijf een systeem op de markt zetten en daarmee zelf aan de touwtjes trekken. Zelf keuzes maken, eigen details ontwikkelen, een maatsysteem hanteren, et cetera. Een gesloten systeem heet dat. Daarbinnen kun je als je het goed aanpakt nog steeds én efficiënt produceren én aan klantwensen tegemoet komen. Dat kan bijvoorbeeld door enerzijds datgene te standaardiseren waarbij de klant toch geen specifieke eisen heeft en anderzijds te werken met opties waarbij de klant juist wel persoonlijke wensen heeft. Je komt dan kort bij hetgeen in de auto-industrie gebeurt of wat IKEA in de consumentenmarkt presteert.

Open systeem

Slimbouwen zou nog steeds op deze wijze kunnen worden ingezet, maar de bedoeling was een andere. Namelijk om het proces zodanig te veranderen dat leveranciers van de grote bouwdelen zoals de constructie, gevels en dak, installaties en afbouw, een duidelijke rol krijgen die niet of nauwelijks onderling interfereert. Het idee was om op deze wijze projecten te gaan realiseren en dat we daarmee een markt zouden creëren. En dat op basis daarvan de toeleveranciers en de achterliggende industrie (de leverancier van de leverancier) zouden worden uitgedaagd om producten te ontwikkelen waarmee het slimbouwen steeds slimmer kan worden. In tegenstelling tot de IKEA aanpak juist een open systeem derhalve.

Leidingvloer

Dat is wel een kip-ei probleem: je hebt projecten nodig om producenten zo ver te krijgen dat ze slimbouwen producten gaan ontwikkelen. Maar je hebt omgekeerd juist slimme producten nodig om projecten haalbaar uit te kunnen voeren.

Leidingvloer in project Kraanspoor in Amsterdam.

Dat kon worden doorbroken doordat Slimbouwen ook zonder speciale producten mogelijk en haalbaar bleek. Daarop was één uitzondering. Er moest in de aanloop, eind jaren negentig, een vloerconcept worden ontwikkeld. Essentieel in Slimbouwen is namelijk de ontkoppeling van installaties uit ‘het bouwkundige’. Niet instorten, niet frezen, geen hak- en breekwerk, kortom niet verweven. Waar integratie het modewoord is, gaat het hier om desintegreren. Daartoe hadden we dubbelschalige constructies zoals vloeren en wanden nodig om dat mogelijk te maken. Infra+ werd ontwikkeld. Een vloer bestaande uit een betonnen schil met daarin naar boven uitstekende stalen liggers voor sterkte en stijfheid. Doordat in het lijf van de liggers gaten zitten kunnen leidingen overal in de vloer een plek krijgen. Infra+, later bekend geworden onder de naam Slimline, is inmiddels niet meer de enige. Intussen is er een assortiment aan vloerproducten van beton, staal en hout beschikbaar. Alle met als doel om leidingen in het interieur van de vloer te kunnen plaatsen, zodat deze geen extra bouwhoogte en verlaagde plafonds vragen. Bovendien zodanig dat na het (gedeeltelijk) demonteren van een topvloer de leidingen weer bereikbaar worden. Voor mutaties of onderhoud van groot belang.

Financiële winst

Met het ontwikkelen van een vloer was Slimbouwen al rond de eeuwwisseling mogelijk geworden en al bij de eerste gebouwen (van vóór 2005) werd financiële winst geboekt. Dat was niet gemakkelijk te verkopen, omdat de speciale vloeren juist duurder zijn dan de gangbare breedplaat- of kanaalplaatvloeren. Maar, zoals bleek, werd dit verschil ruimschoots gecompenseerd door vooral een hogere bouwefficiëntie en kortere bouwtijd. Daarmee was de weg vrijgemaakt voor de meer dan 100 projecten die sinds 2005 volgden. Die gingen natuurlijk steeds beter met ook nieuw ontwikkelde producten. Waar het kostenvoordeel in het begin ongeveer 5% was, werden later voordelen geboekt tot wel 30%. De olievlek breidt zich nu steeds verder uit, geheel in overeenstemming met wat in den beginnen de bedoeling was.

Open source / Free ware

Slimbouwen is een visie, niet het product van één leverancier. Een soort open source free ware. Slimbouwen werd beschermd om misbruik tegen te gaan, maar verder ligt de kennis in beginsel op straat. Slimbouwen ontwikkelt zich verder in een volgende fase en het is merkbaar dat partijen er wezenlijk anders in staan. Het model dat daarbij steeds vaker opdoemt is dat de leveranciers van de constructie, de gevels, de installaties en de afbouw, aan de voorkant worden geselecteerd op motivatie en beschikbare tijd zonder dat er ook maar één minuut over bouwkosten wordt gepraat. Samen schatten ze in of ze binnen het beschikbare budget een aangename plek voor zichzelf en toegevoegde waarde voor de opdrachtgever kunnen vinden, of misschien zelfs een voordeel kunnen boeken qua kosten of door meer kwaliteit te leveren.

Samen werken

Dat weet je met elkaar heel snel, helemaal aan het begin van de samenwerking. En uitgaande van een positieve taxatie gaat het team dan aan de slag. Samen met een architect brengt men het project van schetsontwerp naar een definitief ontwerp, inclusief alle details, specs, techniek, kosten, onderlinge afspraken, et cetera. Het project wordt voorzien van logische demarcaties en iedereen werkt zijn eigen deel uit en wel in een vergaande vorm van prefab. Grote elementen en kabelbomen derhalve: industrieel bouwen. Dat alles onder leiding van een projectmanager (gedelegeerd opdrachtgever). De ervaring leert dat daarmee niet alleen de bouw goedkoper wordt, maar ook dat de bouwtijd wordt gehalveerd. Het concept is simpel en deelnemers vinden het veel leuker om te doen. Maar het vraagt ook wel wat.

Tegenovergesteld acteren

Zeker omdat iedereen uit een wereld komt waarin zo ongeveer het tegenovergestelde van je wordt gevraagd. In een conventioneel proces met een voorgekauwd bestek wordt op prijs geselecteerd en is meedenken haast verboden. Bij een Slimbouwenproces móet je kennis inbrengen, móet je mee ontwerpen, móet je met open begrotingen transparant zijn en móet je met andere partijen afstemmen welke demarcatie het handigst is. Op een bouwplaats heerst rust. Er zijn immers geen fricties. Partners werken achter elkaar en niet door elkaar. En iedereen verdient een eerlijke boterham. Opdrachtgevers worden gelukkig omdat ze nog tot laat in het proces kunnen muteren en ze krijgen meer voor minder. Slimbouwen gebouwen zijn door de bereikbaarheid van leidingen en de heldere draagstructuur extreem flexibel en dat betekent dat ook de mutatie- en exploitatielasten lager zijn en het gebouw het primaire proces aldus veel beter faciliteert. En als de gebruiker wil verhuizen heeft het gebouw altijd een second life als perspectief, hetgeen natuurlijk behoorlijk meetelt in de waardebepaling. Voor slimme verhuurders een gouden kans en dat merk je.

Een groep excellente studenten onder de naam Team Casa ontwikkelt een vergaande circulaire, duurzame en betaalbare woning op basis van slimbouwen, waarvan inmiddels bekend is dat de eerste demowoning in Helmond zal worden gerealiseerd.

Projecten

De belangstelling groeit snel. Momenteel wordt een school gebouwd in Stompwijk, zijn we in de slag met projecten als Dutch Mountains te Veldhoven, het grootste houtbouw project ter wereld, een bouwsysteem voor zorgprojecten in het kader van Academy Het Dorp (Arnhem) en een project in de haven van Rotterdam. Verder is interessant te melden dat er een benchmark plaatsvindt in het kader van een project Atlas (renovatie hoofdgebouw TU Eindhoven). Interessant hierbij is dat het om de leeromgeving van de toekomst gaat, waarbij gebouwen, gebruikmakend van Slimbouwen, volledig daaraan dienstbaar worden gemaakt. Verder is vermeldenswaardig dat een groep excellente studenten onder de naam Team Casa een vergaande circulaire, duurzame en betaalbare woning ontwikkelt op basis van slimbouwen waarvan inmiddels bekend is dat de eerste demowoning in Helmond zal worden gerealiseerd. Binnenkort geven we op deze plek ook aandacht aan dat project!

Jos Lichtenberg is em. Hoogleraar Productontwikkeling. Hij richt zich onder andere via Off Road Innovations en SlimGebouwd (www.offroadinnovations.nl) op het ondersteunen van bedrijven en opdrachtgevers bij innovatie- en Slimbouwenopgaven.